Opodatkowanie odszkodowań z tytułu zakazu konkurencji

Od 01 stycznia 2016 r. w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych obowiązuje przepis art. 30 ust. 1 pkt 15, który przewiduje opodatkowanie zryczałtowaną stawką 70% odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji wypłacanych m.in. przez spółki z udziałem Skarbu Państwa, w części, w jakiej wysokość odszkodowania przekracza wysokość wynagrodzenia otrzymanego przez podatnika w okresie sześciu miesięcy poprzedzających wypłatę odszkodowania. Przepis ten ma charakter sankcyjny i w zamierzeniu ma przeciwdziałać przyznawaniu wyjątkowo wysokich odszkodowań z tytułu zakazu konkurencji członkom zarządów spółek z udziałem Skarbu Państwa.
 

Do jakich sytuacji odnosi się sankcyjne opodatkowanie

Opodatkowanie zryczałtowaną stawką 70% dotyczy określonej kategorii dochodów – dochodów z tytułu odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji.
Dodatkowo zobowiązaną do zapłaty odszkodowania musi być spółka, w której Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego, związek jednostek samorządu terytorialnego, państwowa osoba prawna lub komunalna osoba prawna dysponują bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu, w tym także na podstawie porozumień z innymi osobami.
Na tle omawianej regulacji powstają dwie zasadnicze wątpliwości.
 

Nie tylko Kodeks pracy

Pierwsza z nich odnosi się do tego, jak należy rozumieć pojęcie „przepisów o zakazie konkurencji”. Nie zostało ono bowiem zdefiniowane w przepisach ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Można by zatem przyjąć, że należy w tym zakresie odwołać się do uregulowanych w innych aktach prawnych przepisów o zakazie konkurencji, które stanowią podstawę do otrzymania odszkodowania. Zasadniczo byłyby to więc przepisy Kodeksu pracy. Jednakże takie podejście oznaczałoby, że zakresem sankcyjnego opodatkowania objęte zostałyby wyłącznie odszkodowania z tytułu zakazu konkurencji, które są wypłacane pracownikom. Tymczasem członkowie zarządów spółek przeważnie zatrudniani są na podstawie umów cywilnoprawnych a nie umowy o pracę. W ich przypadku zatem omawiany przepis nie miałby zastosowania.
Niestety odmienne w tym zakresie stanowisko prezentują sądy administracyjne, które w ostatnim czasie wydały kilka wyroków negatywnych dla podatników. Sądy argumentują, że ograniczenie się do wykładni językowej przepisu art. 30 ust. 1 pkt 15 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie prowadzi do odkodowania rzeczywistego znaczenia, sensu i celu wprowadzenia tego przepisu. W konsekwencji przez odszkodowania przyznane na podstawie przepisów o zakazie konkurencji należy rozumieć nie tylko te, należne pracownikom na podstawie kodeksu pracy, ale również na podstawie umów cywilnoprawnych o zakazie konkurencji, opartych czy to o ustawę o zakazie konkurencji czy też generalną klauzulę swobody umów wynikającą z Kodeksu cywilnego (tak m. in. WSA w Warszawie w wyroku z dnia 28 kwietnia 2017 r. o sygn. akt III SA/Wa 3216/16).
 

WARTO WIEDZIEĆ

Odszkodowanie z tytułu zakazu konkurencji nie musi wynikać wyłącznie z przepisów Kodeksu pracy. Jego źródłem może być również umowa cywilnoprawna.
 

Spółka z udziałem Skarbu Państwa

Druga wątpliwość polega na tym, jak należy ustalić, że spółka, która jest zobowiązana do wypłaty odszkodowania jest spółką z udziałem Skarbu Państwa. Omawiany przepis definiuje tego rodzaju spółkę poprzez kryterium dysponowania przez Skarb Państwa większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu. Pytanie jednak jak liczyć ową większość głosów.
Organy podatkowe próbują forsować pogląd, że tego rodzaju większość głosów należy ustalać w zależności od okoliczności konkretnego przypadku, a nie na podstawie jednolitych kryteriów. W rezultacie w niektórych sytuacjach dla stwierdzenia stosunku dominacji wystarczającym może być dysponowanie mniejszościowym pakietem praw udziałowych, który zależnie od uwarunkowań danej spółki (stopień rozproszenia akcjonariatu, frekwencja na zgromadzeniach) gwarantuje stałe dysponowanie bezwzględną większością głosów na kolejnych zgromadzeniach. Mając na uwadze, że spółką z udziałem Skarbu Państwa jest również spółka, w której Skarb Państwa posiada pośrednio większość głosów, prowadziłoby to do znacznego rozszerzenia zakresu omawianego przepisu.
Na szczęście sądy administracyjne stają tutaj po stronie podatników. W wyroku z dnia 26 października 2017 r. o sygn. akt I SA/Ke 535/17 WSA w Kielcach stwierdził, że terminy zgromadzenie wspólników oraz walne zgromadzenie należy interpretować jako organ spółki kapitałowej, a nie dane (konkretne)  zgromadzenie, na którym w określonej dacie reprezentacja kapitałowa może odbiegać od tej, która co do zasady jest właściwa dla tej spółki. Ponadto zdaniem Sądu dysponowanie bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu jest równoznaczne z posiadaniem bezwzględnej większości głosów (50% plus 1 głos) w ogólnej liczbie głosów istniejących w danej spółce.
Ze stanowiskiem Sądu należy się zgodzić. Tylko bowiem takie rozumienie przedmiotowego przepisu opiera się na obiektywnych i łatwych do zweryfikowania przesłankach.
 

WARTO WIEDZIEĆ

Spółka z udziałem Skarbu Państwa, to spółka w której Skarb Państwa dysponuje bezpośrednio lub pośrednio bezwzględną większością głosów.