Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w dniu 16.10.2019 r. wydał głośny wyrok w sprawie C-189/18 (dalej: „Wyrok”, „sprawa Glencore”). Rozstrzygnięcie dotyczyło praw podatnika w ramach postępowania podatkowego, w którym organ wykorzystywał dowody uwzględnione w powiązanych postępowaniach podatkowych. W skrócie można wskazać, że Trybunał stwierdził, iż podatnik powinien mieć możliwość wglądu w dowody pochodzące z postępowań powiązanych oraz że podatnik nie może być pozbawiony prawa do zakwestionowania owych ustaleń faktycznych i kwalifikacji prawnych (poczynionych w innym, ale powiązanym postępowaniu). Sprawa Glencore dotyczyła prawa do odliczenia VAT w sytuacji, gdy podatnik brał udział w oszustwie podatkowym (popularnie zwanym karuzelą podatkową).
Wyrok odbił się sporym echem w Polsce, ponieważ wiele podmiotów, stojąc na stanowisku że podczas postępowań podatkowych zostało pozbawionych wskazanych wyżej praw, złożyło wnioski o wznowienie postępowań (na gruncie art. 240 § 1 pkt 11 Ordynacji podatkowej). Warto w tym miejscu przypomnieć, że wspomniany przepis stanowi, iż w sprawie zakończonej ostateczną decyzją wznawia się postępowanie, jeżeli orzeczenie TSUE ma wpływ na treść wydanej decyzji. Z kolei na gruncie art. 241 § 2 pkt 2 Ordynacji wznowienie takiego postępowania następuje na żądanie strony wniesione w terminie miesiąca od dnia publikacji sentencji orzeczenia Trybunału w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Wyrok Glencore stał się zatem szansą dla niektórych podatników, wobec których zakończone zostały postępowania podatkowe.
18 stycznia 2023 roku wydana została odpowiedź na interpelację poselską nr 38109. Minister Finansów wskazał, że po wydaniu Wyroku wpłynęło 1799 wniosków w przedmiocie wznowienia postępowania podatkowego. W 509 przypadkach organy skarbowe odmówiły wznowienia postępowań (z powodów: złożenie wniosku przed publikacją Wyroku; braki formalne). 1260 zostało wznowionych. W 46 sprawach organy podatkowe uchyliły w całości lub w części decyzję dotychczasową (z uwagi na wpływ Wyroku na treść wydanej decyzji) i w tym zakresie orzekły co do istoty sprawy lub umorzyły postępowania. Z kolei w 870 sprawach organy odmówiły uchylenia decyzji, ponieważ nie stwierdzono istnienia przesłanki, o której mowa wyżej.
Wyrok TSUE
Spółka Glencore zaskarżyła dwie decyzje węgierskich organów podatkowych odmawiające jej prawa do odliczenia VAT zapłaconego od niektórych dostaw. Podstawą decyzji było stwierdzenie, że spółka wiedziała lub powinna była wiedzieć o uchylaniu się od opodatkowania lub o zajściu oszustwa podatkowego dokonanego przez kontrahentów Glencore. Spółka zarzuciła organom, że dopuszczono się niesprawiedliwości i naruszenia przysługującego jej prawa do obrony.
W związku z powyższym sąd węgierski zwrócił się do TSUE z pytaniem prejudycjalnym o wyjaśnienie zasad dotyczących ciężaru dowodu spoczywającego na organach podatkowych w celu udowodnienia udziału podatniku w uchylaniu się od opodatkowania popełnionym przez jego dostawców oraz kwestii związanych z prawami podatnika do uzyskania dostępu do dokumentów, które są istotne dla jego obrony.
Trybunał stwierdził, że organy podatkowe nie mogą być zwolnione z obowiązku zapoznania podatnika z dowodami, w tym z dowodami pochodzącymi z powiązanych postępowań podatkowych, na podstawie których dany organ zamierza podjąć decyzję. Ponadto, podatnik powinien uzyskać w trakcie prowadzonego postępowania dostęp do wszystkich dowodów zebranych w trakcie powiązanych postępowań. Co więcej, Trybunał wskazał, że sąd rozpoznający skargę może skontrolować zgodność z prawem uzyskania i wykorzystania wspomnianych dowodów oraz ustaleń, które mają decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia skargi.
Skutki dla podatników
Wyrok Glencore ma doniosłe znaczenie dla podatników, ponieważ powinien dyscyplinować organy podatkowe w wykorzystywaniu dowodów z innych postępowań. Ma to szczególne znaczenie w sprawach tzw. karuzel VAT, w których często podstawą rozstrzygnięcia dla organu są właśnie wyniki postępowań toczonych przeciwko kontrahentom podatnika.
Trybunał wskazał, że jednym z praw gwarantowanych przez prawo Unii jest prawo do obrony, które powinno być stosowane, gdy organ ma podjąć niekorzystną w skutkach decyzję wobec danej osoby. Częścią wskazanej wyżej zasady jest prawo do bycia wysłuchanym, które gwarantuje każdej osobie możliwość skutecznego przedstawienia swojego stanowiska w trakcie postępowania i przed wydaniem jakiejkolwiek decyzji. Należy zatem umożliwić osobie skorygowanie błędu lub przedstawienie sytuacji osobistej przemawiającej za wydaniem bądź niewydaniem danej decyzji.
Trybunał stwierdził, że pewność prawa i równość pomiędzy podatnikami będzie zachowana, gdy prawodawstwo krajowe zakłada związanie organów podatkowych ustaleniami faktycznymi i prawnymi dokonanymi przez ten organ w powiązanych postępowaniach wobec kontrahentów podatnika. Jednakże prawa podatnika, jak stwierdził Trybunał, nie będą zachowane, jeśli organ podatkowy zostaje zwolniony z obowiązku zapoznania podatnika z materiałem dowodowym pochodzącym z owych powiązanych postępowań. W takiej sytuacji podatnik zostaje pozbawiony prawa do skutecznego zakwestionowania ustaleń faktycznych w postępowaniu toczącym się wobec niego.
W związku z powyższym konsekwencją zasady poszanowania prawa do obrony jest prawo dostępu do akt. Podatnik powinien mieć możliwość dostępu do akt powiązanych postępowań i tym samym do dowodów, na których organ zamierza oprzeć decyzję. Co więcej, jak wskazał Rzecznik Generalny, podatnikowi należy zezwolić na dostęp do dokumentów, które nie służą bezpośrednio jako podstawa decyzji organu, lecz mogą zostać wykorzystane przy wykonywaniu prawa do obrony (w szczególności do dowodów uniewinniających), jakie organ mógł zgromadzić.
Jednocześnie TSUE wskazał, że zasada poszanowania prawa do obrony nie ma charakteru absolutnego, a więc może być ograniczana, na przykład ze względu na wymogi poufności, tajemnicy zawodowej lub życia prywatnego osób trzecich. W związku z tym zasada poszanowania prawa do obrony w postępowaniu administracyjnym zakłada dostęp podatnika, na jego wniosek, do informacji i dokumentów, chyba że cele leżące w interesie ogólnym uzasadniają ograniczenie takiego dostępu.
Jako podsumowanie warto zacytować pkt 58 Wyroku:
„Wymogu tego [zasada poszanowania prawa do obrony] nie spełnia praktyka organu podatkowego polegająca na nieudzieleniu danemu podatnikowi żadnego dostępu do tych dowodów, a w szczególności do dowodów, na których opierają się ustalenia dokonane w protokołach sporządzonych i decyzjach wydanych w wyniku powiązanych postępowań administracyjnych, oraz na jedynie pośrednim zapoznaniu go w formie streszczenia tylko z częścią tych dowodów, które organ ten wybrał według przyjętych przez siebie kryteriów, nad którymi podatnik nie może sprawować żadnej kontroli”.
Łukasz jest konsultantem podatkowym. Ukończył prawo oraz filozofię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Doświadczenie zawodowe zdobywał w kancelarii doradztwa podatkowego, funduszach VC oraz prowadząc własne biuro rachunkowe. W LTCA zajmuje się podatkiem VAT i CIT. Łukasz przygotowuje projekty opinii podatkowych, wniosków o interpretacje indywidualne, wiążących informacji stawkowych oraz pism do sądów administracyjnych. Opracowuje również researche podatkowe i artykuły branżowe.
