TSUE: Brak prawa do odliczenia VAT u ostatniego nabywcy w przypadku oszustwa podatkowego dokonanego na poprzednich etapach łańcucha dostaw

W dniu 24 listopada 2022 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w niemieckiej sprawie o sygn. C-596/2, w zakresie odmowy trzeciemu podmiotowi w łańcuchu dostaw prawa do odliczenia podatku VAT naliczonego w związku z nabyciem towaru, ze względu na to, że powinien był on wiedzieć, że pierwotny sprzedawca uchylił się od zapłaty podatku VAT przy pierwszym zbyciu, a drugi podmiot w łańcuchu był świadomy tego uchybienia. W stanie faktycznym będącym przedmiotem sprawy przed TSUE uczestniczyły trzy podmioty: A, C i W:

Przedsiębiorca A (skarżący) nabył samochód od C, który podawał się za W (podatnik W był świadomy tego i wyrażał zgodę na to, że C się za niego podawał).
C wystawił W fakturę za dostawę spornego samochodu na łączną kwotę 62 000 EUR;

W następnie wystawił A fakturę na łączną kwotę 77 000 EUR;
W wręczył tę fakturę C, który z kolei przekazał ją A.
A zapłacił C łączną kwotę 77 000 EUR.

W swoich księgach rachunkowych i deklaracjach podatkowych C uwzględnił jedynie wartość transakcji zgodnie z fakturą wystawioną na rzecz W. Nie odnotował natomiast wartości wynagrodzenia, które otrzymał od A ani w swoich księgach rachunkowych, ani w deklaracjach podatkowych i nie zapłacił zatem z tego tytułu podatku. Mając na uwadze powyższe skarżący (A) domagał się w związku z nabyciem spornego samochodu odliczenia VAT naliczonego. Powyższe prawo do odliczenia zostało jednak zakwestionowane przez niemieckie orany podatkowe, które uznały, że A nie może skorzystać z prawa do odliczenia w odniesieniu do żadnej kwoty naliczonej tytułem VAT z uwagi na to, że nie mógł on nie wiedzieć o oszustwie podatkowym popełnionym przez C. W toku postępowania sądowego, niemiecki sąd administracyjny zwrócił się do TSUE z pytaniami:

czy drugiemu nabywcy towaru można odmówić prawa do odliczenia VAT naliczonego w związku z nabyciem, ponieważ powinien był wiedzieć, że pierwotny sprzedawca popełnił oszustwo w zakresie VAT przy pierwszym zbyciu, mimo że pierwszy nabywca także wiedział o tym oszustwie?
czy w przypadku drugiego nabywcy odmowa jest ograniczona kwotowo do wysokości szkody podatkowej wyrządzonej względem państwa wspomnianym oszustwem?

TSUE, odpowiadając na powyższe kwestie stwierdził, że należy odmówić prawa do odliczenia nie tylko wtedy, gdy oszustwo zostało popełnione przez samego podatnika, lecz również wówczas, gdy zostanie wykazane, że podatnik, któremu towary lub usługi służące za podstawę prawa do odliczenia zostały dostarczone lub wyświadczone, wiedział lub powinien był wiedzieć, że poprzez nabycie tych towarów lub usług uczestniczy w transakcji związanej z oszustwem w zakresie VAT lub co najmniej ułatwia jej dokonanie. Takiego podatnika należy bowiem z punktu widzenia Dyrektywy VAT uznać za wspólnika w tym oszustwie lub za ułatwiającego jego popełnienie niezależnie od tego, czy osiąga on korzyść z odsprzedaży towarów lub z korzystania z usług w ramach opodatkowanych transakcji dokonywanych przez niego na późniejszym etapie obrotu. Natomiast niezgodna z zasadami funkcjonowania prawa do odliczenia jest odmowa temu podatnikowi, który nie wiedział lub nie mógł wiedzieć, że w ramach danej transakcji dostawca dopuścił się oszustwa lub że inna transakcja w łańcuchu dostaw, dokonana przed transakcją przeprowadzoną przez owego podatnika lub po niej, stanowiła oszustwo w zakresie VAT, możliwości skorzystania z tego prawa. Ustanowienie systemu odpowiedzialności bez winy wykraczałoby bowiem poza to, co jest konieczne dla ochrony interesów skarbu państwa. Wobec powyższego, zdaniem TSUE, jeżeli zostanie należycie wykazane przez sąd odsyłający, iż skarżący wiedział lub powinien był wiedzieć o istnieniu oszustwa w zakresie VAT popełnionego przez pierwotnego sprzedawcę, okoliczność, że pierwszy nabywca towaru miał również świadomość tego oszustwa i ułatwiał jego popełnienie przez pierwotnego sprzedawcę, nie stoi na przeszkodzie temu, aby temu drugiemu nabywcy można było odmówić prawa do odliczenia VAT zapłaconego przy transakcji, której dotyczyło to oszustwo lub dokonanej na dalszym etapie obrotu. Jednocześnie, drugiemu nabywcy towaru, który na etapie poprzedzającym to nabycie był przedmiotem transakcji stanowiącej oszustwo dotyczące jedynie części VAT, którą państwo ma prawo pobrać, należy odmówić prawa do odliczenia VAT naliczonego w całości, jeżeli wiedział on lub powinien był wiedzieć, że nabycie to jest związane z oszustwem. Odmowa odliczenia VAT jedynie do kwoty szkody podatkowej, zdaniem TSUE, nie przyczyniłaby się do rozwoju praktyki polegającej na upewnianiu się przez podatników, że transakcje, jakich dokonują, nie prowadzą do udziału w oszustwie podatkowym. Ograniczenie kwotowe prawa do odliczenia (zamiast całkowitego wykluczenia takiego prawa) sprawiłoby, że podatnicy byliby jedynie zachęcani do podjęcia odpowiednich środków w celu ograniczenia skutków ewentualnego oszustwa, lecz niekoniecznie do podjęcia środków umożliwiających im upewnienie się, że dokonywane przez nich transakcje nie prowadzą do uczestnictwa w oszustwie podatkowym lub do ułatwiania jego popełnienia.

Może Cię zainteresować

Split Payment a najem prywatny mieszkania – o czym warto pamiętać?

VAT w transakcjach zbycia udziałów: Poradnik dla inwestorów.

Przełomowa interpretacja KIS: Czy kary za palenie w hotelach będą objęte VAT?