Postępowanie konwokacyjne w spółce akcyjnej

Postępowanie konwokacyjne to procedura przewidziana w Kodeksie spółek handlowych, mająca na celu ochronę wierzycieli spółki akcyjnej w razie obniżenia jej kapitału zakładowego. Co do zasady, spółka zobowiązana jest ogłosić zamiar obniżenia kapitału w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, wzywając wierzycieli do zgłoszenia roszczeń w terminie trzech miesięcy. Dopiero po upływie tego okresu możliwe jest skuteczne dokonanie wpisu obniżenia kapitału w KRS.

Kiedy postępowanie konwokacyjne nie jest konieczne?

Przepisy Kodeksu spółek handlowych przewidują jednak sytuacje, w których procedura ta nie musi być przeprowadzana (art. 457 KSH). Są to przypadki, gdy obniżenie kapitału zakładowego nie wiąże się z realnym zagrożeniem dla wierzycieli. Do takich sytuacji należą:

1. Brak zwrotu wkładów akcjonariuszom przy jednoczesnym podwyższeniu kapitału – wyjątek ten dotyczy sytuacji, w której obniżeniu kapitału zakładowego towarzyszy jego równoczesne podwyższenie co najmniej do wysokości sprzed obniżki, poprzez emisję nowych akcji, które zostaną w całości opłacone. W praktyce oznacza to, że majątek spółki nie ulega uszczupleniu, a więc nie powstaje ryzyko dla wierzycieli.
2. Obniżenie kapitału w celu pokrycia strat lub przeniesienia środków do kapitału rezerwowego – takie działanie nie prowadzi do wypłaty środków na rzecz akcjonariuszy, lecz stanowi zabieg księgowy mający na celu uporządkowanie struktury bilansowej spółki. Wyłączenie to jest jednak ograniczone: wartość kapitału rezerwowego nie może przekroczyć 10% obniżonego kapitału zakładowego.
3. Umorzenie akcji własnych niezbytych w terminie – jeżeli spółka nabyła własne akcje, ale nie zbyła ich w ustawowo przewidzianym terminie, a ich wartość nie przekracza 10% kapitału zakładowego, może je umorzyć bez konieczności prowadzenia postępowania konwokacyjnego.
4. Umorzenie akcji w pełni pokrytych – brak obowiązku przeprowadzania procedury konwokacyjnej występuje również w przypadku umorzenia akcji, gdy nie powoduje to wypłaty świadczeń na rzecz akcjonariuszy. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy:
• spółka nabyła własne akcje nieodpłatnie i przeznacza je do umorzenia,
• akcjonariusze, których akcje są umarzane, otrzymują świadczenie z zysku spółki przeznaczonego do podziału (np. dywidendę),
• umorzenie następuje całkowicie bez świadczeń dla akcjonariuszy, z wyjątkiem przyznania im tzw. świadectw użytkowych.
5. Obniżenie kapitału zakładowego spółki dzielonej – w przypadku podziału spółki kapitał zakładowy spółki dzielonej ulega obniżeniu z mocy prawa, co nie rodzi konieczności przeprowadzania procedury konwokacyjnej.

Umorzenie akcji a ochrona wierzycieli

Jak wynika z powyższego zestawienia, umorzenie akcji jest jedną z głównych sytuacji, w której postępowanie konwokacyjne nie jest wymagane. Dzieje się tak, ponieważ w opisanych przypadkach umorzenie nie prowadzi do faktycznego uszczuplenia majątku spółki kosztem jej wierzycieli – bądź dlatego, że akcje zostały nabyte nieodpłatnie, bądź też dlatego, że zaspokojenie akcjonariuszy następuje z już wypracowanego zysku.

Podsumowanie

Postępowanie konwokacyjne ma zasadnicze znaczenie dla ochrony wierzycieli, ale ustawodawca przewidział szereg wyjątków, kiedy nie jest ono potrzebne. W szczególności w odniesieniu do umorzenia akcji, procedura ta zostaje wyłączona, co pozwala spółce na większą elastyczność w zarządzaniu kapitałem zakładowym. Każdorazowo jednak konieczna jest szczegółowa analiza przesłanek, aby ocenić, czy obniżenie kapitału wymaga przeprowadzenia postępowania konwokacyjnego, czy też mieści się w katalogu wyjątków wskazanych w art. 457 KSH.