Ważne Rozstrzygnięcie NSA: Odszkodowanie za Rozbiórkę Nieruchomości bez VAT – Implikacje dla Finansów Przedsiębiorstw

Kwestie opodatkowania odszkodowań bywają złożone, szczególnie w kontekście dynamicznych inwestycji infrastrukturalnych. Najnowszy wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) wnosi clarity do jednego z takich obszarów, stanowiąc istotne wsparcie dla działów finansowych. NSA jednoznacznie orzekł, że odszkodowanie z tytułu koniecznej rozbiórki części budynku, która utraciła funkcjonalność w wyniku realizacji inwestycji drogowej, nie podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (VAT). Kluczowe jest uzasadnienie: nie jest to zapłata za usługę.

Kontekst Sprawy: Odszkodowanie a Charakter Świadczenia

Sprawa, która doprowadziła do tego precedensowego wyroku, dotyczyła spółki będącej użytkownikiem wieczystym działki, na której znajdował się budynek. Część nieruchomości została objęta decyzją o realizacji inwestycji drogowej. Wskutek rozbiórki tej części, pozostała struktura utraciła swoją funkcjonalność, co wymusiło całkowite zburzenie obiektu. Spółka wnioskowała o odszkodowanie od gminy, jako zarządcy drogi, argumentując jego cywilnoprawny charakter. Podkreślano, że jest to rekompensata za szkodę majątkową, wynikającą z niemożności dalszego użytkowania nieruchomości, a nie wynagrodzenie za świadczenie usługi ani przeniesienie własności towaru.

Spór z Organem Podatkowym i Argumentacja Sądów

Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej przyjął odmienne stanowisko. Stwierdził, że wypłacone odszkodowanie stanowi w istocie wynagrodzenie za usługę, polegającą na „powstrzymaniu się” spółki od korzystania z budynku. Taka interpretacja klasyfikowałaby świadczenie jako usługę w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, podlegającą tym samym opodatkowaniu.

Zarówno Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, jak i Naczelny Sąd Administracyjny, konsekwentnie uchyliły tę interpretację. Sądy orzekły, że nie można utożsamiać wypłaty odszkodowania z zapłatą za usługę, ponieważ w omawianym przypadku nie zachodzi żaden stosunek prawny o charakterze usługowym. Podkreślono brak świadczenia usługi przez spółkę na rzecz gminy oraz brak uzyskania przez gminę konkretnej korzyści, która mogłaby być zakwalifikowana jako świadczenie wzajemne.

Istota Odszkodowania w Świetle Prawa i Wyroku NSA

WSA, a za nim NSA, wskazały, że wypłata odszkodowania ma charakter cywilnoprawny, a jej podstawą jest art. 13 ust. 3 ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych. Głównym celem wypłaconych środków jest wyrównanie poniesionej przez spółkę straty majątkowej, będącej bezpośrednim skutkiem utraty wartości użytkowej i konieczności całkowitej rozbiórki budynku.

Sędzia Janusz Zubrzycki, uzasadniając wyrok NSA, trafnie zauważył, że aby opodatkować usługę, konieczne jest jej precyzyjne zdefiniowanie i wskazanie beneficjenta. W analizowanej sprawie organ podatkowy nie był w stanie sprostać temu wymogowi, nie określając jasno ani charakteru rzekomej usługi świadczonej przez spółkę, ani konkretnej korzyści, jaką miałaby uzyskać gmina.

Konsekwencje dla Działów Finansowych

Wyrok NSA z 1 lipca 2025 r. (sygn. akt I FSK 912/22) ma istotne znaczenie praktyczne dla głównych księgowych i dyrektorów finansowych. Potwierdza on, że odszkodowania o charakterze wyrównawczym za szkody majątkowe, takie jak te wynikające z konieczności rozbiórki nieruchomości w związku z inwestycjami publicznymi, nie powinny być obciążane VAT. To przekłada się na zwiększoną przewidywalność podatkową i optymalizację przepływów pieniężnych w przedsiębiorstwach dotkniętych takimi zdarzeniami. Daje to również pewność w kwalifikowaniu tego typu wpływów, eliminując ryzyko sporu z organami podatkowymi w tym konkretnym zakresie.