Związki partnerskie i dziedziczenie. Nowe prawo o osobach najbliższych może zmienić wszystko
Od lat trwa dyskusja o tym, jak uregulować sytuację prawną par, które żyją razem, ale nie są małżeństwem. Projekt ustawy o statusie osoby najbliższej i umowie o wspólnym pożyciu ma wreszcie to uporządkować. W teorii – to długo oczekiwana zmiana, która wprowadzi równość i bezpieczeństwo dla tysięcy osób. W praktyce – to może być początek zupełnie nowego porządku w prawie spadkowym, rodzinnym i medycznym.
Dobre intencje, poważne skutki
Założenie jest proste: osoby pozostające w nieformalnym związku mogłyby zawrzeć umowę i uzyskać status osoby najbliższej. To dałoby im prawo do informacji medycznej, odwiedzin w szpitalu, organizacji pochówku, a w niektórych przypadkach — także dziedziczenia. Brzmi rozsądnie i po ludzku. Ale w praktyce rodzi masę pytań.
Ustawa ma pozwolić na formalne potwierdzenie związku w urzędzie stanu cywilnego. Jednak wprowadzenie tego rozwiązania do porządku prawnego wymusi zmiany w dziesiątkach innych ustaw — od kodeksu cywilnego po prawo podatkowe. Bo jeśli partner ma dziedziczyć, to trzeba określić jego udział, prawa, obowiązki i odpowiedzialność wobec dzieci zmarłego. Nie jest to łatwe.
Kiedy prawo zaczyna się ślizgać po emocjach
Prawo rodzinne z natury dotyka emocji. A tu emocje będą ogromne. Wystarczy wyobrazić sobie sytuację, w której osoba pozostająca w wieloletnim związku partnerskim dziedziczy po zmarłym partnerze, podczas gdy rodzina zmarłego – rodzice lub dorosłe dzieci – zostają pominięci. To możliwe, jeśli zostanie sporządzony testament, ale w nowym porządku może dojść do rozszerzenia praw partnera nawet bez testamentu.
Taki kierunek oznacza nie tylko rewolucję społeczną, ale także ogromne konsekwencje majątkowe. Pojawią się spory o prawo do mieszkania, o wspólne oszczędności, o to, kto faktycznie był „najbliższy”. A im bardziej ustawodawca będzie próbował te relacje sformalizować, tym więcej będzie wątpliwości, jak odróżnić autentyczne więzi od prób instrumentalnego wykorzystania przepisów.
Prawo zamiast uczuć?
Zwolennicy projektu podkreślają, że chodzi o godność i równość wobec prawa. Przeciwnicy — że to obejście instytucji małżeństwa i rozmycie zasad dziedziczenia. Obie strony mają rację w jednym: ta ustawa dotyczy nie tylko partnerów, ale całego systemu prawa rodzinnego. Bo jeśli status osoby najbliższej zacznie mieć skutki majątkowe, trzeba będzie na nowo przemyśleć podstawowe zagadnienia prawa spadkowego.
Myśl z wyprzedzeniem
Niezależnie od tego, czy projekt wejdzie w życie, jedno jest pewne: nie można dłużej odkładać decyzji o tym, komu i w jakim zakresie chcemy pozostawić majątek. Ustawa może otworzyć nowe możliwości, ale też wprowadzić nowy chaos interpretacyjny. A przede wszystkim nie wiemy, czy zostanie uchwalona i podpisana.
Dlatego warto już teraz pomyśleć o testamencie, pełnomocnictwie medycznym i jasnych dyspozycjach dotyczących majątku. Bo nawet najlepsze intencje ustawodawcy nie zastąpią własnej przezorności. A w sprawach, które dotyczą życia, śmierci i bliskich — przezorność to wciąż najbezpieczniejsza forma miłości.
