Arbitraż – remedium na przedłużające się spory (ale nie tylko)

W Polsce nadal niezwykle rzadko korzysta się z możliwości rozwiązywania sporów przez sądy arbitrażowe. Co prawda tendencję do uwzględniania w umowach klauzul arbitrażowych jest wzrostowa, niemniej, wciąż stanowi wyjątek od reguły. Dlaczego warto zastanowić się nad przekazaniem potencjalnych sporów do rozpoznania przez sądy arbitrażowe?

Po pierwsze szybkość postępowania! Jak wiemy, sprawy sądowe toczące się przed sądami powszechnymi potrafią trwać w nieskończoność. Przedłużające się, rozwlekłe postępowanie dowodowe, wielokrotna wymiana pisma procesowych, znaczny rozstrzał terminów rozpraw i posiedzeń sądowych potrafią skutecznie zniechęcić do polskiego wymiaru sprawiedliwości. W szczególności jeśli chodzi o spory gospodarcze, w których powinna liczyć się szybkość i sprawność przy rozstrzyganiu sporów. I to pomimo przywrócenia postępowań gospodarczych!

W przeciwieństwie do sądownictwa powszechnego, arbitraż działa zdecydowanie szybciej i sprawniej. W toku arbitrażu wymiana pism procesowych jest skondensowana, posiedzenia ograniczone do niezbędnego minimum, postępowanie dowodowe jest oparte na pisemności (w szczególności pisemne zeznania świadków, zamiast przesłuchiwania ich na posiedzeniach). Co do zasady postępowanie arbitrażowe powinno się zakończyć w przeciągu sześciu miesięcy do roku od chwili ukonstytuowania się składu orzekającego.

Po drugie profesjonalizm i zaangażowanie w sprawę składu orzekającego! Arbitrów wybierają strony postępowania spośród list arbitrów przy danym sądzie arbitrażowym. Arbitrami są z reguły praktycy prawa, nierzadko profesorowie, którzy w danych sprawach cechują się doświadczeniem zawodowym i zdroworozsądkowym i logicznym osądzie opartym na ich bogatym dorobku praktycznym. Ryzyko rozpatrywania skomplikowanej sprawy gospodarczej (np. budowalnej) przez sędziego, który nie ma doświadczenia w tego typu sprawach, w arbitrażu zasadniczo nie występuje.

Po trzecie: ograniczenie postępowania do jednej instancji. W sprawach arbitrażowych, z uwagi na fakt, że strony zgodnie zgadzają się na przekazanie sporu do arbitrażu, z góry zgadzają się również honorować wyrok sądu arbitrażowego. Oznacza to, że zasadniczo w arbitrażu nie występuje tryb odwoławczy – zasadniczo, gdyż strony mogą się umówić na dwie instancje, co w praktyce jest bardzo rzadko spotykane. Dodatkowo, możliwość podważenia wyroku sądu arbitrażowego przez sąd powszechny jest daleko ograniczone. To z kolei oznacza ponownie sprawność i szybkość postępowania.

Wyrok sądu arbitrażowego ma skutki wyroku sadu państwowego, co oznacza, że do jego wykonania (egzekucji roszczenia) wystarczy wystąpić do sadu powszechnego o zaopatrzenie takiego wyroku w klauzulę wykonalności.

Istnieje jeszcze jedno ryzyko, które należy obecnie brać pod uwagę, jeżeli chodzi o rozpatrywanie sporów przez sądy powszechne. Jest to potencjalny udział w wyrokowaniu sędziów powołanych z udziałem Krajowej Rady Sądownictwa (KRS) utworzonej na mocy ustawy z 8 grudnia 2017 r., czyli tzw. „neosędziów”. Udział tych osób budzi wiele kontrowersji związanych z zagadnieniem prawidłowości i ważności wydawanych przez nich wyroków. Ryzyko jest tym większe, że nad tym problemem pochylił się nawet Europejski Trybunał Praw Człowieka. W sprawie nr 2415/21 ETPC stwierdził wręcz, że udział „neosędziów” w orzekaniu narusza prawo do sądu gwarantowane Europejską Konwencją Praw Człowieka! By uniknąć wyżej wskazanego ryzyka można właśnie skorzystać z postępowania arbitrażowego, które całkowicie je eliminuje.

Na koniec warto wskazać, że sprawę do arbitrażu można przekazać zarówno uprzednio – w samej umowie, jak również po zaistnieniu sporu – na mocy umowy spierających się stron.