Compliance jako ochrona przedsiębiorców w zakresie prawa ochrony konkurencji

Obowiązki przedsiębiorcy w zakresie prawa konkurencji Przedsiębiorca zobowiązany jest do przestrzegania nie tylko  krajowego, ale także unijnego prawa konkurencji. Na poziomie unijnym uregulowania dotyczące prawa konkurencji zostały określone przede wszystkim w art. 101 oraz art. 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej: TFUE), rozporządzeniu Rady (WE) nr 1/2003 z 16.12.2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu WE16 oraz rozporządzeniu Rady (WE) nr 139/2004 z 20.1.2004 r. w sprawie kontroli koncentracji przedsiębiorstw. Na poziomie krajowym zasady dotyczące prawa konkurencji uregulowane są przede wszystkim w Ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej jako: UOKiK). Przedsiębiorcy w ramach prawa konkurencji są zobowiązani do przestrzegania w szczególności przepisów  dotyczących:

1. porozumień ograniczających konkurencję,
2. nadużywania pozycji dominującej,
3. kontroli koncentracji.

Zgodnie z art. 101 TFUE oraz art. 6 UOKiK zakazane jest zawieranie porozumień, które ograniczają konkurencję. Zakaz zawierania antykonkurencyjnych porozumień odnosi się do podejmowania przez przedsiębiorców jakichkolwiek uzgodnień, których celem lub skutkiem jest eliminowanie, ograniczenie lub zniekształcenie konkurencji. Wyżej wskazane porozumienia mogą przybrać formę porozumień horyzontalnych (tzw. kartele), które zawarte są pomiędzy konkurentami, czyli przedsiębiorcami działającymi na tym samym szczeblu obrotu. Porozumienia mogą przybrać także formę porozumień wertykalnych, czyli porozumień zawartych między przedsiębiorcami działającymi na różnych szczeblach obrotu. Art. 102 TFUE oraz art. 9 UOKiK zakazuje przedsiębiorcom nadużywania pozycji dominującej na rynku. Jest to zachowanie podmiotu posiadającego znaczną siłę rynkową, prowadzące do zakłócenia konkurencji na rynku. Nadużywanie pozycji dominującej może polegać w szczególności na: ograniczaniu produkcji, narzucaniu przez przedsiębiorców uciążliwych warunków umów oraz nieuczciwych cen, a także przeciwdziałaniu warunkom niezbędnym do powstania lub rozwoju konkurencji. Istotną kwestią jest to, iż samo posiadanie pozycji dominującej ani podejmowanie działań zmierzających do jej uzyskania nie jest zakazane. Zabronione jest wyłącznie nadużywanie pozycji dominującej. Przepisy dotyczące kontroli koncentracji określone są min. w art. 13 UOKiK  oraz w rozporządzeniu Rady 139/2004. Celem koncentracji przedsiębiorców jest zapobieganie połączeniom, które mogłyby wywrzeć negatywny wpływ na konkurencję na danym rynku. Przedsiębiorca zamierzający dokonać koncentracji ma obowiązek zgłoszenia takiego zamiaru Prezesowi UOKiK lub Komisji Europejskiej, jeżeli zostaną zrealizowane warunki z powyżej wskazanych przepisów. Skutki nieprzestrzegania prawa konkurencji

1. Kary nakładane na przedsiębiorców za naruszenie prawa konkurencji

Zgodnie z art. 106 UOKiK Prezes UOKiK może nakładać na przedsiębiorców kary pieniężne za naruszenia reguł konkurencji. Maksymalna wysokość kary, jaka może zostać nałożona na przedsiębiorcę, wynosi 10% całkowitego obrotu uzyskanego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Dodatkowo Komisja Europejska zgodnie z art. 23 rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 może nałożyć na przedsiębiorcę, który dopuścił się naruszenia art. 101 lub art. 102 TFUE, grzywnę w wysokości do 10% całkowitego obrotu uzyskanego w poprzedzającym roku obrotowym.

2. Kary nakładane na osoby fizyczne za naruszenie prawa konkurencji

Oprócz wskazanych kar, zgodnie z art. 106a UOKiK Prezes UOKiK może nałożyć na osoby fizyczne, które zarządzają przedsiębiorstwem, karę pieniężną w wysokości do 2 000 000,00 zł, jeżeli podmioty te poprzez swoje działanie lub zaniechanie dopuściły do naruszenia zakazu porozumień ograniczających konkurencję

3. Dodatkowe skutki nieprzestrzegania prawa konkurencji:

a) powództwa odszkodowawcze - skutkiem nieprzestrzegania prawa konkurencji może być wypłata odszkodowania przez przedsiębiorcę osobie, która została poszkodowana przez naruszenie prawa konkurencji. Poprzez wejście w życie ustawy z 21.04.2017 r. o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie konkurencji przedsiębiorca, który dopuścił się naruszenia prawa konkurencji, może zostać zobowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej osobie trzeciej przez powyższe naruszenie. b) nieważność bezwzględna - na mocy art. 6 ust. 2 UOKiK porozumienie ograniczające konkurencję, które jest sprzeczne z krajowym lub unijnym prawem konkurencji jest z mocy prawa dotknięte sankcją nieważności. c) ryzyko utraty reputacji - konsekwencją nieprzestrzegania przez przedsiębiorcę prawa konkurencji jest także ryzyko utraty reputacji. Utrata reputacji często wiąże się ze stratami finansowymi dla przedsiębiorcy, a także może prowadzić do upadku spółki. Straty wizerunkowe mogą stanowić najdotkliwszy skutek nieprzestrzegania prawa konkurencji. Compliance jako ochrona przedsiębiorców w zakresie prawa ochrony konkurencji   Compliance polega na zapewnieniu zgodności działalności przedsiębiorcy z regulacjami prawnymi bądź normami etycznymi. Celem systemu compliance jest również zapewnienie zgodności z dobrowolnie przyjętymi normami postępowania, w celu zapobiegania stratom finansowym lub utracie reputacji. Compliance w szczególności obejmuje przestrzeganie przez przedsiębiorców wszystkich wiążących ich przepisów prawnych, w tym przepisów prawa konkurencji. Aktualnie compliance w zakresie prawa konkurencji (tzw. compliance antymonopolowy) wskazywany jest jako jeden z najważniejszych obszarów compliance, z uwagi na wysokie kary finansowe nakładane na przedsiębiorców, wprowadzenie możliwości dochodzenia odszkodowania z tytułu naruszenia prawa konkurencji przez przedsiębiorcę w drodze powództwa prywatnego, a także rozszerzenie odpowiedzialności finansowej za naruszenia prawa konkurencji na osoby fizyczne. Odpowiedzialność w zakresie zabezpieczenia spółki przed ewentualnymi naruszeniami prawa konkurencji spoczywa na zarządzie, ponieważ to właśnie na organach spółki spoczywa główny ciężar i obowiązek zapewnienia zgodności działań przedsiębiorcy z prawem Skuteczność systemu compliance warunkowana jest poprzez poniższe aspekty:

1. Analiza ryzyka i zagrożeń- organy spółki muszą dokonać analizy ryzyka i zagrożeń, które mogą pojawić się podczas prowadzenia działalności gospodarczej. Skuteczny program compliance powinien uwzględniać specyfikę danego przedsiębiorstwa, charakterystyczne dla niego zagrożenia, a także odpowiadać jego potrzebom. Kadra zarządzająca ma za zadanie monitorować zmieniające się warunki rynkowe oraz sprawować stały nadzór nad zgodnością działalności przedsiębiorstwa z prawem konkurencji.

 

2. Wykrywanie nieprawidłowości występujących w przedsiębiorstwie oaz zgłaszanie ich odpowiedniemu organowi („whistleblowing”) - każdy pracownik, który powziął wiadomość o naruszeniu prawa konkurencji, powinien być zobowiązany do jego niezwłocznego zgłoszenia jednostce, która odpowiedzialna jest za compliance (np. oficer compliance).

 

3. Leniency - celem zmotywowania przedsiębiorców do wprowadzania systemu compliance, konieczne jest zagwarantowanie określonych korzyści związanych z jego istnieniem. W związku z tym poprzez wczesne wykrycie nieprawidłowości, a także ich zgłoszenie, przedsiębiorca ma szanse na skorzystanie min. z programu leniency czyli z programu łagodzenia kar, który jest instrumentem w walce z kartelami. Program leniency zakłada, że przedsiębiorca, który zawarł porozumienie ograniczające konkurencję, może ubiegać się o całkowite zwolnienie z kary pieniężnej lub redukcję jej wymiaru, jeżeli przyzna się do udziału w porozumieniu i dostarczy Prezesowi UOKiK dowody wskazujące na istnienie takiego porozumienia.

Jeżeli doszło do naruszeń prawa konkurencji to organy spółki powinny niezwłocznie zgłosić ten fakt do Prezesa UOKiK i podjąć z nim współpracę. Przedsiębiorca natomiast powinien dokonać analizy istniejących naruszeń oraz powinien wdrożyć działania naprawcze w celu wyeliminowania ryzyka  wystąpienia naruszeń w przyszłości. Posiadanie systemu compliance przez przedsiębiorcę nie jest uznawane za okoliczność łagodzącą w przypadku wykrycia przez Prezesa UOKiK naruszeń prawa konkurencji i nie prowadzi do obniżenia kary finansowej. Skuteczny system compliance ma za zadanie zapobiec wystąpieniu naruszeń prawa, a jeżeli taka nieprawidłowość się pojawiła to powinien wykryć ją i doprowadzić do jej zgłoszenia do odpowiednich organów ochrony konkurencji. Podsumowanie  Analiza wyżej wskazanego zagadnienia wskazuje, że instytucja systemów zgodności zaczyna zyskiwać coraz istotniejsze znaczenie, zarówno dla organów ochrony konkurencji, zmierzających do zwiększenia poziomu jej przestrzegania, jak i dla przedsiębiorców, chcących zapewniać najwyższe standardy prowadzonej działalności. Skuteczny system compliance ma na celu zapobieganie wystąpieniu naruszeń prawa konkurencji, a co za tym idzie, ma za zadanie ochronić przedsiębiorcę przed wynikającymi z tego negatywnymi konsekwencjami.