Opodatkowanie rent po nowemu: mniej biurokracji czy więcej sporów?

W ramach szerszego planu gospodarczego „Polska. Rok przełomu” na 2025 r., rząd planuje nowelizację ustawy o podatku od spadków i darowizn. W założeniu nowe przepisy mają uprościć zasady rozliczania podatku z tytułu nabycia prawa do świadczeń powtarzających się, takich jak renta. Planowana zmiana, mimo słusznych założeń, nie rozwiązuje jednak istotnych problemów interpretacyjnych i nadal może prowadzić do sporów podatników z organami.

Geneza zmian: uchwała NSA a praktyka administracyjna

Uchwała składu siedmiu sędziów NSA (sygn. III FPS 5/24) zakwestionowała dotychczasową praktykę podatkową w zakresie opodatkowania umów renty. NSA wskazał, że umowa renty – z uwagi na swój losowy charakter – nie powinna skutkować powstaniem obowiązku podatkowego w momencie jej zawarcia, lecz dopiero w chwili wykonania konkretnych świadczeń. Uchwała miała na celu wyeliminowanie przypadków, w których podatnik zobowiązany był do zapłaty podatku od świadczenia, którego ostatecznie nie otrzymał lub którego wartość została znacznie zredukowana.

Co zakłada projekt?

Projekt ustawy przewiduje trzy scenariusze powstania obowiązku podatkowego przy nabyciu prawa do świadczeń powtarzających się:

1. Z góry znana wartość świadczeń – obowiązek podatkowy powstaje z chwilą ich ustanowienia, a podstawą opodatkowania jest suma tych świadczeń, a w przypadku, gdy zostały ustanowione na czas nieokreślony – za okres 10 lat;
2. Uprawdopodobnienie wartości – jeżeli wartość świadczeń nie może być dokładnie ustalona, ale da się ją uprawdopodobnić, organ – za zgodą podatnika – może przyjąć tę wartość jako podstawę opodatkowania.
3. Brak możliwości ustalenia lub uprawdopodobnienia wartości – obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wykonania każdego świadczenia, a podstawą opodatkowania jest wartość poszczególnych świadczeń. Obejmie to jednak wyłącznie przypadki, gdy np. w umowie zastosowano zmienne kryteria lub klauzule waloryzacyjne.

Argumenty projektodawcy

Jak wskazuje uzasadnienie, uchwała NSA zmusiła organy podatkowe do wielokrotnego ustalania podstawy opodatkowania i wydawania decyzji podatkowych – po każdym wykonanym świadczeniu. Nowa praktyka miała skutkować wzrostem kosztów administracyjnych i ryzykiem dla podatników, np. w zakresie utraty zwolnienia podatkowego przez osoby z najbliższej rodziny. Celem nowelizacji jest więc przywrócenie stanu sprzed uchwały oraz ujednolicenie zasad opodatkowania świadczeń powtarzających się, niezależnie od tytułu prawnego ich ustanowienia.

Ryzyko sporów pozostaje

Pomimo literalnego brzmienia nowych przepisów, uzasadnienie projektu wskazuje jednak, że celem ustawodawcy jest przywrócenie stanu prawnego obowiązującego do 31 marca 2025 r., czyli sprzed uchwały NSA. Zakłada ono powrót do zasady jednorazowego ustalania podstawy opodatkowania – niezależnie od losowego charakteru świadczeń.

Zmiany przedstawiane są jako krok w stronę deregulacji i uproszczenia systemu podatkowego. Jednak – w mojej ocenie – proponowane przepisy nie eliminują w pełni dotychczasowych wątpliwości interpretacyjnych i mogą prowadzić do nowych sporów między podatnikami a organami skarbowymi.