Sankcje w handlu międzynarodowym towarami – na co importerzy i eksporterzy powinni zwrócić uwagę

Unijni przedsiębiorcy uczestniczący w międzynarodowym obrocie towarami z państwami trzecimi – czyli unijni importerzy jak i eksporterzy – w założeniu są zobowiązani do przestrzegania szeregu  unijnych regulacji celnych jak i wynikających z norm prawa międzynarodowego.

Spośród materii regulacji celnych, na którą unijni przedsiębiorcy muszą zwrócić szczególną uwagę są sankcje w handlu towarowym z niektórymi terytoriami i krajami, w szczególności takimi jak Rosja i Białoruś. Oczywiście mowa o popularnych medialnie sankcjach nakładanych przez UE (Komisję Europejską).

Podkreślić trzeba, że naruszenie przepisów czy też obowiązków wynikających z prawa UE wprowadzającego sankcje i ograniczenia w handlu towarami Rosją, skutkuje nie tylko brakiem możliwości dopuszczenia do obrotu takich towarów na teren UE ale również z poważnym ryzykiem finansowym oraz konsekwencjami administracyjnymi czy karnymi.

Jakie akty prawa UE regulują sankcje handlowe oraz co jest przedmiotem sankcji?

Sankcje i ograniczenia w handlu z Białorusią i Rosją są uregulowane przede wszystkim w następujących aktach prawa UE:

• rozporządzenie Rady (UE) nr 269/2014 z 17.03.2014 r. w sprawie środków ograniczających w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażających (Dz.Urz. UE L 78, s. 6, ze zm.);
• rozporządzenie Rady (UE) nr 833/2014 z 31.07.2014 r. dotyczące środków ograniczających w związku z działaniami Rosji destabilizującymi sytuację na Ukrainie (Dz.Urz. UE L 229, s. 1, ze zm.);
• rozporządzenie Rady (WE) nr 765/2006 z 18.05.2006 r. dotyczące środków ograniczających w związku z sytuacją na Białorusi i udziałem Białorusi w agresji Rosji wobec Ukrainy (Dz.Urz. UE L 134, s. 1, ze zm.);
• rozporządzenie Rady (UE) 2022/263 z 23.02.2022 r. w sprawie środków ograniczających w odpowiedzi na nielegalne uznanie, okupację lub aneksję przez Federację Rosyjską niektórych niekontrolowanych przez rząd obszarów ukraińskich (Dz.Urz. UE L 42I, s. 77, ze zm.);
• rozporządzenie Rady (UE) nr 692/2014 z 23.06.2014 r. w sprawie środków ograniczających w odpowiedzi na bezprawne przyłączenie Krymu i Sewastopola (Dz.Urz. UE L 183, s. 9, ze zm.)
• oraz rozporządzenia zmieniające i aktualizujące sankcje w handlu z Rosją i Białorusią, np. rozporządzenie Rady (UE) 2024/1865 z 29.06.2024 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (WE) nr 765/2006 dotyczącego środków ograniczających w związku z sytuacją na Białorusi i udziałem Białorusi w agresji Rosji wobec Ukrainy (Dz.Urz. UE L 2024/1865 ze zm.)

Jakie towary oraz czynności są objęte zakresem sankcji?

Co do zasady w systemie sankcji w handlu obowiązują sankcje o charakterze indywidualnym (nakładanymi na konkretne os. fizyczne, podmioty i organizacje – o znaczeniu stricte finansowym) oraz sankcje o charakterze gospodarczym, które wprowadzają zakazy i ograniczenia o zasięgu powszechnym tzn. odnoszą się do określonych towarów i usług. W drugim przypadku zakazem lub ograniczeniem objęty jest zazwyczaj określony rodzaj towaru o określonym pochodzeniu co do zasady niezależnie od tego kto jest kontrahentem.

I tak w rozporządzeniu 833/2014 zakazem objęte są przywóz lub zakup a także przekazywanie określonych w załącznikach do niniejszego rozporządzenia wyrobów z żelaza i stali wymienionych w załączniku XVII; ropy naftowej oraz produktów ropopochodnych wymienionych w załączniku XXV; złota wymienionego w załączniku XXVI oraz towarów wymienionych w załączniku nr XXI (np. niektórych grup nawozów, produktów chemicznych, węgiel brunatny, cement, alkohol etylowy, niektóre rodzaje kosmetyków, wyroby z tworzyw sztucznych, wyroby papiernicze, drewno i artykuły z drewna, samochody, meble i ich części etc.

Powyższe zakazy przywozu lub zakupu w tym przekazywania w sposób bezpośredni lub pośredni dotyczą towarów wyśnionych w załącznikach do rozporządzenia 833/2014, jeśli:

• pochodzą one z Rosji lub
• zostały wywiezione z Rosji.

Ograniczenia i zakazy w handlu z Rosją i Białorusią obejmują także odwrotny kierunek tj. sprzedaż, dostawa, przekazywanie, wywóz określonych towarów (eksport) jeżeli są wykonywane bezpośrednio lub pośrednio w odniesieniu do osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów w Rosji/Białorusi lub do wykorzystania w Rosji/Białorusi.

Zakazy sprzedaży, wywozu, dostawy lub przekazania obejmują m.in. takie towary jak:

• towarów i technologii podwójnego zastosowania – wymienione w załączniku nr 1 do rozporządzenia WE nr 2021/821 z dnia 20 maja 2021 r. ustanawiającego unijny system kontroli wywozu, pośrednictwa, pomocy technicznej, tranzytu i transferu produktów podwójnego zastosowania;
• towary luksusowe wymienione w w załączniku XVIII do rozporządzenia 833/2014 oraz w załączniku XXV do rozporządzenia 765/2006 np. perfumy, wina, piwa, aparaty elektroniczne, wyroby i sprzęt optyczny etc.;
• towary wymienione w w załączniku XXIII i i załączniku XVIII np. materiały gipsowe, wapno i cement, barwniki, pigmenty i pozostałe substancje barwiące; farby i lakiery; tworzywa sztuczne i artykuły z nich; artykuły z żeliwa lub stali; meble; przyrządy i aparatura, optyczne, fotograficzne, kinematograficzne, pomiarowe, kontrolne, precyzyjne, medyczne lub chirurgiczne;
• towary nadające się do wykorzystania w lotnictwie lub przemyśle kosmicznym wskazane w załączniku XVII do rozporządzenia 765/2006 oraz w załączniku XI do rozporządzenia 833/2014 np. maszyny i urządzenia do testowania metali, przyrządy i aparatura do pomiaru lub kontroli przepływu, poziomu, ciśnienia lub innych parametrów cieczy lub gazów

Oczywiście jest to tylko przykładowa lista typowych towarów objętych sankcjami w przywozie i wywozie. W niniejszym artykule nie poruszamy jednak ewentualnych odstępstw i kontyngentów związanych z nałożonymi sankcjami.

Jakie obowiązki i konsekwencje związane z wprowadzonymi sankcjami spoczywają na importerach i eksporterach?

Przede wszystkim jako pierwszy należy skazać obowiązek określony w  art. 12g ust. 1 rozporządzenia 833/2014 i art. 8g rozporządzenia 765/2006 zgodnie z, którym unijni eksporterzy mają obowiązek do umów od marca 2024 r. wprowadzenie klauzul  zakazu powrotnego wywozu do Rosji i powrotnego wywozu w celu wykorzystania w Rosji, przy sprzedaży, dostawie, przekazywaniu lub wywozie do państwa trzeciego, z wyjątkiem krajów partnerskich wymienionych w załączniku VIII do rozporządzenia 833/2014 (analogiczna konstrukcja dotyczy także zakazu reeksportu do Białorusi), m.in.:

• towarów lub technologii wymienionych w załączniku XXXV do rozporządzenia 833/2014 np. łożyska kulkowe, komputery, półprzewodniki, układy scalone etc.;
• wspólnych produktów o wysokim priorytecie wymienionych w załączniku XL do rozporządzenia 833/2014 (broń palna).

Obowiązek taki może być wyłączony wyjątkowo gdy dotyczy umów w sprawie zamówień publicznych zawartych z organem publicznym w państwie trzecim lub z organizacją międzynarodową (wówczas pozostaje jedynie obowiązek informacyjny o tym fakcie do właściwych organów).

Ponadto zgodnie z art. 12g rozporządzenia 833/2014 eksporterzy stosując takie klauzule muszą zapewnić odpowiednie środki zaradcze na wypadek naruszenia zobowiązania umownego  a także w przypadku naruszenia takich przepisów mają obowiązek poinformowania właściwych organów krajowych o naruszeniu przez kontrahenta takiej klauzuli.

Ponadto z licznych komunikatów Komisji Europejskiej wynika, iż obowiązek przestrzegania regulacji sankcyjnych w handlu z Rosją spoczywa także na przedsiębiorcach (importerach i eksporterach).

Podmioty te będą mogły uwolnić się od ewentualnej odpowiedzialności za naruszenie przepisów sankcyjnych UE tylko w sytuacji gdy zachowały należytą staranność. Zgodnie z art.10 rozporządzenia 833/2014 działanie osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów nie stanowi podstawy żadnej odpowiedzialności z ich strony, jeżeli nie wiedziały one i nie miały uzasadnionego powodu do przypuszczenia, że ich działania mogą naruszyć środki określone w niniejszym rozporządzeniu.

Stąd konieczne jest wdrożenie pewnych procedur należytej staranności w zw. z regulacjami sankcyjnymi polegającymi na weryfikacji kontrahentów, beneficjentów rzeczywistych oraz identyfikacji ryzyka obejścia sankcji w danej transakcji.

Jakie kary grożą za niedopełnienie obowiązków?

W tym wypadku warto odnieść się do krajowej regulacji mającej charakter uzupełniający unijny system sankcji - ustawy z 13.04.2022 r. o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego,

Ustawa ta wprowadza następujący system kar (przykładowo):

• karę pieniężną w wysokości do 20 000 000 zł nakładaną przez Naczelnika UCS na podmioty naruszają ce zakaz eksportu lub sprzedaży towarów objętych zakazami na mocy rozporządzenia 833/2014 lub nie dopełniają obowiązków informacyjnych przewidzianych tym rozporządzeniem;
• w przypadku osób fizycznych za naruszenie przepisów o zakazie eksportu lub sprzedaży towarów objętych zakazami na mocy rozporządzenia 833/2014 grozi odpowiedzialność karna tj. kara nie krótsza niż 3 lata pozbawienia wolności

Nie można pominąć ewentualnych konsekwencji związanych z brakiem możliwości wprowadzenia towaru do obrotu na teren UE, utraty wiarygodności przed organami celnymi co może się przełożyć na przyszłe trudności w uzyskiwaniu pozwoleń wynikających z przepisów celnych np. na procedury uproszczone.

Jakie wyzwania stoją przed importerami/eksporterami?

Stosowanie przepisów sankcyjnych oraz spełnienie obowiązków z nich wynikających, wiąże się z następującymi wyzwaniami:

Koniecznością weryfikacji łańcuchów dostaw oraz potencjalnych kontrahentów;

• Dokonaniu prawidłowej klasyfikacji taryfowej – ustalenie jakie obowiązki dotyczą konkretnego towaru i czy „podpadamy” pod regulacje sankcyjne;
• Wdrożeniu właściwych i adekwatnych procedur należytej staranności, której zasadniczym elementem jest np. identyfikacja zagrożeń i ryzyk omijania sankcji; analiza partnerów biznesowych; wdrożenie procedur i klauzul w umowach;
• Ustaleniu pochodzenia towaru i audyt prawidłowości dokonywania weryfikacji pochodzenia jak i dokumentowania pochodzenia towarów.

Jak widać właściwe zarządzanie ryzkiem w obrocie towarowym z zagranicą w obliczu rosnących restrykcji zyskuje na znaczeniu a przede wszystkim pozwoli zabezpieczyć interesy przedsiębiorców przez przykrymi skutkami konsekwencji prawnych naruszenia sankcji lub ograniczeń przywozowych.

Jeżeli masz pytania dotyczące sankcji w handlu towarami – chętnie pomożemy w dostosowaniu Twojej firmy do omawianych regulacji.