Umowa o współdziałaniu – przejrzystość, zaufanie i pewność w systemie podatkowym

Od 1 lipca 2020 r. polski system podatkowy został wzbogacony o instytucję umowy o współdziałaniu między podatnikiem a Szefem Krajowej Administracji Skarbowej (KAS). Nowe rozwiązania wprowadzono w Dziale IIB Ordynacji podatkowej i stanowią one centralny element tzw. Programu Współdziałania (co-operative compliance), który znacząco zmienia paradygmat relacji pomiędzy dużymi podatnikami a administracją podatkową.

Spis treści:

1. Geneza i sens rozwiązania
2. Zasady współdziałania i dobrowolność umowy
3. Kryteria uczestnictwa w programie
4. kala programu – ile umów podpisano?
5. Korzyści i praktyczne znaczenie umowy
6. Podsumowanie

1. Geneza i sens rozwiązania

Umowa o współdziałaniu bazuje na koncepcji co-operative compliance, znanej z praktyk wielu państw OECD, w których współpraca podatników z organami podatkowymi opiera się na wzajemnym zaufaniu, transparentności i zrozumieniu specyfiki działalności gospodarczej. Wprowadzenie tego rozwiązania do polskiego porządku prawnego oznacza odejście od tradycyjnej, retrospektywnej kontroli (ex-post) na rzecz proaktywnego dialogu i bieżącego monitoringu zgodności rozliczeń podatkowych.

Jak wskazano w raporcie OECD, idea tego modelu opiera się na haśle „przejrzystość w zamian za pewność”, co oznacza, że podatnik ujawnia i omawia istotne kwestie podatkowe z organem, a ten w zamian zapewnia wsparcie i większą przewidywalność stosowania prawa.

2. Zasady współdziałania i dobrowolność umowy

Umowa o współdziałaniu ma charakter dobrowolny – podatnik może złożyć wniosek o jej zawarcie, ale Szef KAS nie ma obowiązku zaakceptować takiego wniosku; decyzja o podpisaniu umowy pozostaje w jego uznaniu. W przypadku odmowy organ musi wskazać jej uzasadnienie.

Podstawowe zasady współdziałania to:

· wzajemne zaufanie – podatnik wdraża wewnętrzne mechanizmy nadzoru podatkowego, a KAS odznacza się obiektywizmem i adekwatnym podejściem;

· zrozumienie – obie strony poznają swe oczekiwania, ryzyka i uwarunkowania działania;

· transparentność – podatnik udostępnia istotne informacje podatkowe, a administracja skarbowa prowadzi otwartą komunikację.

Kluczowe jest to, że współpraca oparta jest na dialogu i wspólnym rozwiązywaniu potencjalnych niejasności podatkowych, zanim staną się one przedmiotem sporu lub kontroli.

3. Kryteria uczestnictwa w programie

Ordynacja podatkowa określa, że umowa o współdziałaniu może być zawarta wyłącznie z podatnikami podatku dochodowego od osób prawnych, których wartość przychodu w poprzednim roku podatkowym przekroczyła 50 000 000 euro (przeliczonych na złote według średniego kursu NBP).

Dodatkowo kluczowym warunkiem – obok złożenia wniosku – jest uzyskanie pozytywnej opinii z audytu wstępnego. Audyt ten przeprowadza Szef KAS i ma na celu ocenę skuteczności i adekwatności ram wewnętrznego nadzoru podatkowego u danego podatnika. Dopiero pomyślne przejście takiego audytu może prowadzić do podpisania umowy.

4. Skala programu – ile umów podpisano?

Program Współdziałania jest rozwiązaniem stosunkowo niszowym i adresowanym do wyselekcjonowanej grupy największych podatników. Dane z oficjalnych komunikatów wskazują, że:

· Pierwsze umowy były podpisywane już od 2022 r. (np. pierwsze podmioty dołączyły do programu na przełomie 2022/2023), a ich liczba rosła stopniowo.

· W maju 2024 r. podpisano już 12. umowę o współdziałaniu.

· W kwietniu 2025 r. zawarto 15. umowę, którą podpisał Szef KAS z firmą CANPACK S.A.

· Najnowsze dane z września 2025 r., opublikowane na stronie Ministerstwa Finansów, informują o 16. podpisanej umowie, w której uczestniczy GOBARTO S.A.

Na oficjalnej stronie Programu Współdziałania dostępna jest także ewidencja podatników, którzy podpisali takie umowy (z wyszczególnieniem firm i dat podpisania). https://www.gov.pl/web/kas/program-wspoldzialania

Te liczby pokazują, że choć program funkcjonuje od kilku lat, to jego uczestnikami pozostają relatywnie nieliczne podmioty – co wynika zarówno z wysokiej bariery wejścia (przychody, audyt), jak i ze specyfiki rozwiązania.

5. Korzyści i praktyczne znaczenie umowy

Dla podatników udział w Programie Współdziałania może oznaczać:

· większą pewność prawa podatkowego – poprzez bieżącą współpracę i możliwość omawiania wątpliwości ex-ante;

· mniejsze ryzyko kontroli tradycyjnej – jeśli podatnik wykazuje transparentność i rzetelność;

· efektywniejsze zarządzanie ryzykiem podatkowym – dzięki systemowi nadzoru wewnętrznego i monitorowaniu zagadnień podatkowych w czasie rzeczywisty

Jednocześnie wdrożenie umowy wiąże się z wyzwaniami – przede wszystkim koniecznością przygotowania zaawansowanych procesów zgodności podatkowej oraz poniesienia kosztów audytów i utrzymania mechanizmów nadzorczych.

6. Podsumowanie

Umowa o współdziałaniu to nowoczesne narzędzie zarządzania podatkowego, które wpisuje się w globalne standardy co-operative compliance. Jej celem jest budowa długofalowej współpracy między największymi podatnikami a administracją skarbową w oparciu o przejrzystość, zaufanie i zrozumienie.

Choć program jest nadal elitarny i ograniczony do największych przedsiębiorstw, to stanowi ważny krok w kierunku bardziej przewidywalnego i partnerskiego modelu rozliczeń podatkowych w Polsce