Czy nowa zasada domniemania niewinności podatnika wpłynie na spory z fiskusem?
Podpisana niedawno przez Prezydenta RP nowelizacja Ordynacji podatkowej wprowadza zasadę, która już w nazwie brzmi rewolucyjnie – domniemanie niewinności podatnika. To rozwiązanie ma wymusić na organach podatkowych rozstrzyganie niedających się usunąć wątpliwości co do stanu faktycznego na korzyść podatnika. Brzmi to jak długo oczekiwana zmiana w kierunku sprawiedliwego traktowania spraw podatników. Pytanie jednak, czy dobrze brzmiąca zasada rzeczywiście otwiera nowy rozdział w relacjach podatnik–fiskus, czy też tylko porządkuje to, co od dawna funkcjonuje już w przepisach.
Co właściwie się zmienia?
Nowe przepisy stanowią, że w postępowaniach wszczynanych z urzędu niedające się usunąć wątpliwości co do stanu faktycznego należy rozstrzygać na korzyść strony. Jednocześnie ustawodawca wprowadził trzy ważne wyjątki – w sytuacjach konfliktu interesów, obowiązku dowodowego po stronie podatnika lub w razie istnienia ważnego interesu publicznego.
Dotychczasowe brzmienie art. 2a Ordynacji podatkowej ograniczało zasadę rozstrzygania wątpliwości wyłącznie do wątpliwości co do treści prawa podatkowego (choć poglądy zarówno doktryny, jak i judykatury są w tym zakresie niejednoznaczne), pomijając wątpliwości dotyczące ustaleń faktycznych, co w praktyce często ograniczało możliwość skutecznego powoływania się na tę zasadę przez podatników w sporach z organami.
Czy rzeczywiście tego brakowało?
Trudno jednak powiedzieć, że dotąd podatnicy byli całkowicie pozbawieni ochrony. Ordynacja podatkowa już dziś nakłada na organy obowiązek dokładnego wyjaśniania stanu faktycznego (art. 122), działania w granicach prawa (art. 120) oraz prowadzenia postępowania w duchu zaufania (art. 121). Dodatkowo art. 10 ust. 2 Prawa przedsiębiorców nakazuje organom rozstrzygać wątpliwości dotyczące stanu faktycznego na korzyść przedsiębiorców.
Co zatem wnosi nowelizacja? Przede wszystkim symboliczne wzmocnienie dotychczasowej linii interpretacyjnej.
Nowy przepis nie zmienia zasadniczo reguł gry. Organy nadal będą musiały prowadzić postępowanie dowodowe w sposób rzetelny i wszechstronny, a przedsiębiorcy – gromadzić dokumenty, faktury i korespondencję, by potwierdzić swoje racje.
Nowelizacja daje jednak nowe narzędzie argumentacyjne – w sporze z fiskusem podatnik będzie mógł powołać się na „zasadę domniemania niewinności” wynikającą wprost z Ordynacji podatkowej.
To może wzmocnić jego pozycję procesową, zwłaszcza w sytuacjach, gdy stan faktyczny nie jest jednoznaczny, a organ opiera się na domysłach i przypuszczeniach. W takich przypadkach przepis może stać się realnym punktem oparcia w sporze.
Symbolika ma znaczenie
Choć zmiana ma charakter raczej kosmetyczny niż rewolucyjny, warto ją docenić z perspektywy kultury prawnej. Zasada domniemania niewinności jest jednym z filarów prawa karnego – jej przeniesienie do prawa podatkowego to wyraźny gest zaufania wobec przedsiębiorców. Ustawodawca wprowadza przepis, którego realne znaczenie zależy teraz od praktyków.
Podsumowanie
Nowelizacja Ordynacji podatkowej nie przewraca systemu do góry nogami. To raczej formalizacja istniejących zasad, które już wynikały z Konstytucji Biznesu, orzecznictwa sądów administracyjnych oraz dotychczasowych przepisów Ordynacji.
Jednak w sferze praktycznej i symbolicznej może mieć realne znaczenie – ułatwiając podatnikom walkę o swoje prawa i wymuszając na organach bardziej wnikliwe podejście do ustaleń faktycznych.
W efekcie otrzymujemy nie tyle rewolucję, ile ewolucję w kierunku bardziej zrównoważonego modelu postępowania podatkowego – i to już samo w sobie można uznać za krok naprzód.
Jeśli potrzebujesz pomocy w sporze z organem, organ nie uwzględnia Twojego stanowiska i dowodów, a wątpliwości rozstrzygane są na Twoją niekorzyść, napisz do mnie bądź umów się na konsultację. Przygotuję dla Ciebie odpowiednią strategię działania.
