Kurator w postępowaniu podatkowym.

W postępowaniu podatkowym nie zawsze podatnik może samodzielnie bronić swoich praw. Zdarza się, że jest nieobecny, niezdolny do działania albo po prostu nie wiadomo, gdzie przebywa. W takich sytuacjach prawo przewiduje specjalne rozwiązanie – ustanowienie kuratora. To instytucja, która ma zapewnić, by postępowanie mogło się toczyć, ale jednocześnie, żeby podatnik nie został pozbawiony ochrony swoich interesów. 

Kim jest kurator w postępowaniu podatkowym 

Kurator to osoba, która zastępuje podatnika w postępowaniu przed organem podatkowym, gdy podatnik sam nie może tego zrobić. Jego zadaniem nie jest jednak „wyręczenie” podatnika, ale ochrona jego praw i interesów do czasu, aż podatnik będzie mógł działać samodzielnie. 

Podstawę prawną ustanowienia kuratora stanowi Ordynacja podatkowa, a dokładniej art. 138 O.P. Kuratora wyznaczonego przez sąd na wniosek organu podatkowego jest uznawany za pełnomocnika ogólnego w sprawach podatkowych.  

Kiedy może zostać ustanowiony kurator 

Kurator pojawia się w sytuacjach wyjątkowych. Najczęściej wtedy, gdy: 

1. Miejsce pobytu podatnika jest nieznane – np. urząd skarbowy nie może doręczyć decyzji, bo podatnik wyjechał za granicę i nie zostawił adresu do korespondencji. 
2. Podatnik nie ma zdolności do czynności prawnych – np. jest osobą ubezwłasnowolnioną, a sąd jeszcze nie ustanowił opiekuna. 
3. Podmiot (np. spółka) został rozwiązany, ale trzeba dokończyć sprawy podatkowe, np. kontrolę lub decyzję o odpowiedzialności. 

W każdym z tych przypadków organ podatkowy inicjuje procedurę dotyczącą ustanowienia kuratora, w którym określa jego obowiązki i zakres działania. 

Prawa ma kuratora 

Kurator działa w imieniu podatnika – odbiera pisma, składa wyjaśnienia, może uczestniczyć w przesłuchaniach świadków, a nawet wnosić odwołania od decyzji podatkowych. Nie jest to więc funkcja symboliczna – kurator ma realny wpływ na przebieg postępowania i może skutecznie bronić interesów reprezentowanej osoby. 

Co ważne, kurator nie jest „pełnomocnikiem” z wyboru – działa z urzędu, a jego rola wynika z konieczności zapewnienia ciągłości postępowania. 

Kto ustanawia kuratora 

Postępowanie podatkowe prowadzi organ skarbowy. On też wszczyna całą procedurę związaną z ustanowieniem kuratora. Organ podatkowy występuje do sądu z wnioskiem o wyznaczenie kuratora dla osoby niezdolnej do czynności prawnych lub osoby nieobecnej, jeżeli kurator nie został już wyznaczony.  Jeżeli osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej nie może prowadzić swoich spraw wskutek braku powołanych do tego organów, organ podatkowy składa do sądu wniosek o ustanowienie kuratora. 

Waga ustanowienia kuratora 

Ustanowienie kuratora ma ogromne znaczenie dla prawidłowości postępowania podatkowego. Jeśli organ wyda decyzję wobec osoby, która nie miała możliwości obrony (np. bo nie wiedziała o toczącym się postępowaniu), taka decyzja może zostać później uznana za nieważną. Dlatego kurator pełni funkcję gwarancyjną – chroni podatnika przed skutkami jego nieobecności, a organ przed błędami proceduralnymi. 

Pracownik urzędu może być kuratorem podatnika - wyrok NSA z 11 września 2024 r., sygn. II FSK 688/24. 

Naczelny Sąd Administracyjny potwierdził, że pracownik urzędu skarbowego może zostać ustanowiony kuratorem podatnika w postępowaniu podatkowym. Sąd uznał, że takie rozwiązanie nie narusza prawa i nie oznacza reprezentowania interesów organu, lecz przeciwnie – zapewnia profesjonalną ochronę interesów strony. 

Sprawa dotyczyła podatnika, który przebywał za granicą, a jego miejsce pobytu było nieznane. Sąd ustanowił dla niego kuratora – radcę prawnego zatrudnionego w urzędzie skarbowym. Podatnik zarzucił, że kurator nie działał w jego interesie, a jako pracownik organu nie powinien pełnić tej funkcji. Organy podatkowe i sądy obu instancji nie podzieliły tej opinii. 

NSA wskazał, że art. 138d § 2 O.P. przewiduje, iż kurator wyznaczony przez sąd jest traktowany jak pełnomocnik ogólny strony, niezależnie od miejsca zatrudnienia. Uznano, że wyznaczenie pracownika organu – jako osoby posiadającej wiedzę prawnopodatkową – jest gwarantem właściwego zabezpieczenia interesów podatnika, a nie konfliktem interesów. 

Podsumowanie 

Instytucja kuratora w postępowaniu podatkowym to przykład tego, jak prawo próbuje zachować równowagę między interesem fiskusa a ochroną praw podatnika. Dzięki kuratorowi postępowanie może toczyć się dalej, ale z zachowaniem podstawowych zasad – rzetelności, prawa do obrony i prawidłowego doręczenia decyzji.