Następstwo prawne i kontynuacja postępowania podatkowego po śmierci podatnika
Śmierć podatnika jako strony postępowania podatkowego rodzi pytania o dalszy bieg postępowania. Zgodnie z zasadą, postępowanie ulega zawieszeniu z mocy prawa, jeżeli zachodzi przeszkoda uniemożliwiająca jego prowadzenie – w tym przypadku brak podmiotowej legitymacji strony. Jednocześnie jednak zobowiązania podatkowe nie wygasają wraz ze śmiercią podatnika, lecz– przechodzą na spadkobierców, którzy odpowiadają za nie w granicach przyjętego spadku. Organ podatkowy natomiast zobligowany jest podjąć konkretne kroki.
1. Zawieszenie postępowania
Art. 201 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej przewiduje zawieszenie postępowania, gdy zmarła strona nie ma ustanowionego przedstawiciela. W momencie uzyskania przez organ informacji o śmierci podatnika organ ma obowiązek wydać postanowienie o zawieszeniu postępowania. Zawieszenie trwa do czasu ustalenia kręgu spadkobierców i ewentualnego ustanowienia kuratora spadku.
2. Ustalenie następców prawnych
Po zawieszeniu organ podejmuje czynności zmierzające do ustalenia, kto jest następcą prawnym zmarłego:
· organ może żądać od sądu spadku informacji o postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku lub odpisu aktu poświadczenia dziedziczenia,
· do czasu rozstrzygnięcia spadkowego możliwe jest prowadzenie czynności z udziałem kuratora spadku,
· dopiero po ustaleniu kręgu spadkobierców postępowanie zostaje podjęte wobec nich.
3. Podjęcie postępowania wobec spadkobierców
Art. 100 Ordynacji podatkowej stanowi, że decyzja określająca wysokość zobowiązania podatkowego może być wydana wobec spadkobierców zmarłego podatnika. Decyzja taka jest kierowana do każdego ze spadkobierców osobno, z uwzględnieniem zakresu ich odpowiedzialności. Odpowiedzialność ta zależy od sposobu przyjęcia spadku:
1. przyjęcie proste - pełna odpowiedzialność całym majątkiem,
2. przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza - odpowiedzialność ograniczona do wartości stanu czynnego spadku,
3. odrzucenie spadku - brak odpowiedzialności.
4. Skutki procesowe
Z chwilą śmierci podatnika nie dochodzi do umorzenia postępowania, lecz do jego zawieszenia. Kontynuacja następuje wobec spadkobierców, którzy wstępują w prawa i obowiązki zmarłego w zakresie zobowiązań podatkowych. Jeżeli jest kilku spadkobierców, odpowiadają oni solidarnie, chyba że dokonano działu spadku i organ dysponuje dokumentami pozwalającymi przypisać odpowiedzialność proporcjonalną.
5. Orzecznictwo
Wyrok WSA w Krakowie z 22 maja 2018 r., I SA/Kr 333/18 – sąd zaznaczył, że nie można wydać decyzji podatkowej wobec zmarłego; adresatem musi być spadkobierca, nawet jeśli postępowanie zostało wszczęte za życia podatnika. Osoba zmarła nie może być podmiotem praw i obowiązków, w tym także z zakresu prawa administracyjnego czy podatkowego. Wobec takiej osoby nie można wszcząć ani prowadzić postępowania administracyjnego (podatkowego), nie może ona być stroną w sprawie administracyjnej.
Wyrok NSA z 21 lutego 2017 r., II FSK 347/15 – odpowiedzialność spadkobierców jest ograniczona w zależności od sposobu przyjęcia spadku, a organ ma obowiązek to uwzględnić w decyzji.
6. Podsumowanie
Kontynuacja postępowania podatkowego po śmierci strony odbywa się w trybie zawieszenia i podjęcia wobec spadkobierców. Śmierć podatnika nie niweczy ani zobowiązania podatkowego, ani postępowania, ale zmienia jego stronę podmiotową. Ochrona praw spadkobierców wymaga, aby organ prawidłowo ustalił krąg następców prawnych, a następnie wydał decyzję respektującą granice ich odpowiedzialności spadkowej.
