Odstąpienie od umowy o dzieło – kiedy i jak można z niego skorzystać

Umowa o dzieło to jedna z najczęściej zawieranych umów cywilnoprawnych. Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jej istotą jest zobowiązanie się wykonawcy (przyjmującego zamówienie) do wykonania określonego dzieła oraz obowiązek zamawiającego do zapłaty wynagrodzenia. Efektem tej umowy jest zawsze konkretny, mierzalny rezultat – może to być np. stworzenie projektu graficznego, uszycie ubrania czy opracowanie raportu. Jednak w praktyce nie zawsze realizacja przebiega zgodnie z planem. W takich przypadkach pojawia się pytanie: kiedy można odstąpić od umowy o dzieło i jakie są skutki takiej decyzji? 

Czym jest odstąpienie od umowy o dzieło 

Odstąpienie od umowy o dzieło to jednostronna czynność prawna, która powoduje, że umowa traktowana jest tak, jakby nigdy nie została zawarta. Oznacza to konieczność zwrotu świadczeń, które strony wzajemnie sobie spełniły. W odróżnieniu od wypowiedzenia, które wywołuje skutki na przyszłość, odstąpienie ma charakter „wsteczny” – tzw. skutek ex tunc. 

Prawo do odstąpienia od umowy o dzieło przysługuje zarówno zamawiającemu, jak i wykonawcy, jednak jego podstawy i konsekwencje są inne dla każdej ze stron. 

Odstąpienie przez zamawiającego 

Kodeks cywilny przewiduje kilka sytuacji, w których zamawiający może legalnie odstąpić od umowy o dzieło. 

1. Opóźnienie w wykonaniu dzieła (art. 635 KC) – jeśli wykonawca opóźnia się z rozpoczęciem lub zakończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, aby zdołał je ukończyć w terminie, zamawiający może odstąpić od umowy jeszcze przed upływem umówionego terminu. 

1. Wadliwe wykonywanie dzieła (art. 636 KC) – gdy wykonawca realizuje dzieło w sposób niezgodny z umową, zamawiający może wyznaczyć mu dodatkowy termin na zmianę sposobu wykonania. Po jego bezskutecznym upływie może od umowy odstąpić albo zlecić poprawienie dzieła innej osobie na koszt i ryzyko wykonawcy. 

1. Znaczne podwyższenie kosztorysu (art. 631 KC) – jeżeli w trakcie realizacji dzieła pojawia się potrzeba istotnego zwiększenia kosztów, zamawiający może od umowy odstąpić, zobowiązany jest jednak zapłacić odpowiednią część wynagrodzenia za dotychczasowe prace. 

1. Odstąpienie bez przyczyny (art. 644 KC) – dopóki dzieło nie zostało ukończone, zamawiający może w każdej chwili odstąpić od umowy, płacąc ustalone wynagrodzenie. W takim przypadku może jednak odliczyć to, co wykonawca zaoszczędził z powodu niewykonania dzieła, np. koszt materiałów czy zaoszczędzony czas pracy. 

Odstąpienie przez wykonawcę 

Także wykonawca ma prawo odstąpić od umowy o dzieło, ale tylko w określonych okolicznościach. Zgodnie z art. 640 KC może to zrobić, gdy zamawiający nie współdziała przy realizacji umowy – na przykład nie udostępnia niezbędnych materiałów, danych lub miejsca do wykonania dzieła. Wykonawca powinien wówczas wyznaczyć zamawiającemu dodatkowy termin do usunięcia przeszkód. Jeśli termin ten upłynie bezskutecznie, może skutecznie odstąpić od umowy. 

Podsumowanie 

Odstąpienie od umowy o dzieło jest rozwiązaniem o poważnych konsekwencjach, dlatego powinno być stosowane rozważnie i zgodnie z przepisami prawa. Każdy przypadek wymaga indywidualnej analizy – zarówno pod kątem faktycznych uchybień drugiej strony, jak i potencjalnych skutków finansowych.