Powiązania według ustaw: rachunkowość vs. podatki – gdzie tkwią różnice?

W polskim prawie gospodarczym pojęcie „powiązań” pojawia się zarówno w kontekście przepisów podatkowych, jak i rachunkowych. W obu przypadkach chodzi o określenie relacji między podmiotami, które mogą mieć wpływ na ich decyzje finansowe, operacyjne lub podatkowe. Jednak regulacje zawarte w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych (ustawa o CIT) oraz w ustawie
o rachunkowości (UoR) różnią się pod względem zakresu, celu i skutków prawnych.

Powiązania według ustawy o CIT

Ustawa o CIT w art. 11 ust. 1 pkt 4 definiuje powiązania przede wszystkim na potrzeby regulacji dotyczących cen transferowych. Zgodnie z przepisami, powiązania zachodzą, gdy:

• jeden podmiot posiada bezpośrednio lub pośrednio co najmniej 25% udziałów (akcji)
  w kapitale drugiego podmiotu,
• jeden podmiot posiada prawo do co najmniej 25% głosów w organach kontrolnych, stanowiących lub zarządzających drugiego podmiotu,
• istnieje możliwość wywierania faktycznego wpływu na decyzje podejmowane przez inny podmiot – np. poprzez powiązania osobowe (zarząd, rada nadzorcza) lub umowy o współpracy.

Celem tej regulacji jest identyfikacja sytuacji, w których może dojść do transferu dochodu pomiędzy podmiotami w sposób sztuczny, z pominięciem zasad rynkowych. Zakres powiązań w ujęciu podatkowym został szerzej omówiony w osobnym artykule na stronie Akademii LTCA (Czym są podmioty powiązane oraz jakie są ich rodzaje?).

Powiązania według ustawy o rachunkowości

Znacznie szersze i bardziej elastyczne podejście do powiązań przyjmuje ustawa o rachunkowości. Przepisy te mają na celu zapewnienie rzetelnej prezentacji sytuacji majątkowej i finansowej jednostek, w tym ich rzeczywistych relacji z innymi podmiotami. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 43–45 UoR, wyróżnia się:

• Jednostkę dominującą – czyli podmiot sprawujący kontrolę nad inną jednostką, np. poprzez posiadanie większości głosów na zgromadzeniu wspólników, wpływ na politykę finansową lub operacyjną bądź inne mechanizmy decyzyjne;
• Jednostkę zależną – czyli podmiot znajdujący się pod kontrolą jednostki dominującej, która może narzucać jej kluczowe decyzje;
• Jednostkę współzależną – czyli taką, która jest kontrolowana wspólnie przez dwa lub więcej podmiotów;
• Jednostkę powiązaną – czyli jednostkę, na którą wywierany jest „znaczący wpływ”, co najczęściej występuje przy posiadaniu co najmniej 20% głosów w organach stanowiących, ale może też wynikać z innych form wpływu, np. umownych lub osobowych.

W praktyce, ustawa o rachunkowości kładzie nacisk nie tyle na formalne progi kapitałowe, co na rzeczywisty wpływ ekonomiczny i decyzyjny. Dlatego przy ocenie, czy zachodzi powiązanie, należy uwzględniać również takie aspekty jak wspólne kierownictwo, zależność operacyjna, lub stałe powiązania kontraktowe. Znaczenie ma tu również konieczność stosowania zasad konsolidacji sprawozdań finansowych w grupach kapitałowych, co nie występuje w regulacjach podatkowych.

Kluczowe różnice

Mimo że oba akty prawne posługują się podobnymi pojęciami, ich cel i sposób interpretacji powiązań są odmienne. W ustawie o CIT chodzi głównie o ochronę interesu fiskalnego państwa. Ustawodawca dąży do wyeliminowania sytuacji, w których powiązania kapitałowe lub osobowe mogłyby prowadzić do zaniżania podstawy opodatkowania. Z kolei ustawa o rachunkowości koncentruje się na wiernym przedstawieniu sytuacji majątkowej jednostki i grupy podmiotów w sprawozdaniach finansowych,
z uwzględnieniem ekonomicznego sensu relacji między nimi. W efekcie te same podmioty mogą być uznane za powiązane w jednym kontekście, a nie w drugim, w zależności od tego, który akt prawny jest stosowany.

Podsumowanie

Zarówno w rachunkowości, jak i w prawie podatkowym, pojęcie powiązań odgrywa istotną rolę, lecz służy odmiennym celom i opiera się na różnych kryteriach. Przedsiębiorcy, biura rachunkowe i doradcy podatkowi muszą zatem analizować relacje między podmiotami z uwzględnieniem właściwych przepisów i ich celów. Zrozumienie tych różnic ma kluczowe znaczenie dla poprawnego raportowania transakcji, sporządzania dokumentacji i oceny obowiązków sprawozdawczych.