Rygor natychmiastowej wykonalności w Ordynacji podatkowej – czy fiskus może ruszyć z egzekucją po decyzji I instancji?
Postępowania podatkowe potrafią trwać długo, a spory między podatnikami a organami podatkowymi nierzadko kończą się dopiero przed sądami administracyjnymi. Ordynacja podatkowa jednak przewiduje mechanizm pozwalający fiskusowi na szybsze działanie – rygor natychmiastowej wykonalności. To rozwiązanie wywołuje kontrowersje, ponieważ może prowadzić do egzekucji zobowiązania podatkowego jeszcze zanim ostatecznie zostanie zakończone postępowanie podatkowe. Warto więc odpowiedzieć na pytanie, w jakich przypadkach organ może skorzystać z takiego narzędzia i jakie prawa ma podatnik.
Podstawy prawne rygoru natychmiastowej wykonalności
Rygor natychmiastowej wykonalności decyzji podatkowej jest uregulowany w art. 239b Ordynacji podatkowej. Zasadniczo egzekucji podlegać może zobowiązanie określone w decyzji ostatecznej organu drugiej instancji. Jest to wyraz zasady dwuinstancyjności postępowania oraz gwarancji praw podatnika.
Jednak ustawodawca dopuścił wyjątek od tej zasady – nałożenie rygoru natychmiastowej wykonalności już w decyzji pierwszej instancji. Oznacza to, że decyzja, która nie jest jeszcze ostateczna, może być również podstawą wszczęcia egzekucji.
Kiedy organ może zastosować rygor?
Ordynacja podatkowa przewiduje katalog przesłanek, które pozwalają na nadanie rygoru decyzji nieostatecznej. Zgodnie z art. 239b § 1 Ordynacji podatkowej, taki rygor może być nadany, gdy:
- organ podatkowy posiada informacje, z których wynika, że wobec strony toczy się postępowanie egzekucyjne w zakresie innych należności pieniężnych lub
- strona nie posiada majątku o wartości odpowiadającej wysokości zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę, na którym można ustanowić hipotekę przymusową lub zastaw skarbowy, które korzystałyby z pierwszeństwa zaspokojenia, lub
- strona dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku znacznej wartości, lub
- okres do upływu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego jest krótszy niż 3 miesiące.
Należy jednak podkreślić, że przepis § 1 stosuje się, jeżeli organ podatkowy uprawdopodobni, że zobowiązanie wynikające z decyzji nie zostanie wykonane. Przepis ten jest kluczowy, albowiem organ nie ma całkowitej dowolności w zakresie nadania rygoru, a zaistnienie przesłanek z § 1 nie jest wystarczające, by przejść do egzekucji.
Jak podatnik może się bronić?
Co więcej, rygor natychmiastowej wykonalności nadawany jest na podstawie postanowienia organu, które musi zostać podatnikowi doręczone. Na takie postanowienie podatnikowi przysługuje prawo do wniesienia zażalenia do organu drugiej instancji.
Rygor natychmiastowej wykonalności pełni funkcję zabezpieczającą interesy finansowe państwa, szczególnie w sytuacjach, gdy istnieje ryzyko nieskuteczności potencjalnej egzekucji.
Z drugiej strony narzędzie to ingeruje w prawa podatnika, który nie może jeszcze korzystać z pełni przysługujących mu środków odwoławczych. Dlatego tak ważne jest, aby organy podatkowe stosowały rygor z należytą ostrożnością i każdorazową analizą konkretnej sytuacji.
Podsumowanie
Fiskus może wszcząć egzekucję już po wydaniu decyzji w pierwszej instancji – pod warunkiem nadania jej rygoru natychmiastowej wykonalności. Instytucja ta jest ważnym narzędziem ochrony finansów publicznych, ale zarazem dużą ingerencją w sytuację podatnika. Ustawodawca nałożył więc na organy obowiązek precyzyjnego uzasadnienia zastosowania rygoru oraz zapewnił podatnikowi środki obrony, które mogą zapobiec przedwczesnej egzekucji.
Świadomość tych mechanizmów pozwala lepiej chronić swoje interesy w sporze z fiskusem i reagować, zanim dojdzie do zajęcia majątku.
