Ryzyka związane z jednoosobową fundacją rodzinną

Fundacja rodzinna ma na celu gromadzenie, ochronę i pomnażanie majątku oraz zapewnienie stabilności finansowej beneficjentom. W polskim systemie prawnym możliwe jest utworzenie fundacji rodzinnej przez jednego fundatora i wskazanie wyłącznie jego samego jako beneficjenta. Takie rozwiązanie, choć formalnie dopuszczalne, wiąże się z poważnym ryzykiem paraliżu funkcjonowania fundacji, szczególnie w sytuacji śmierci fundatora albo jego długotrwałej niedyspozycji. 

Brak beneficjentów po śmierci fundatora 

Jeśli jedynym beneficjentem fundacji jest sam fundator, a jednocześnie w statucie nie określono mechanizmów związanych z przystąpieniem innych beneficjentów do fundacji rodzinnej, to wraz z jego odejściem fundacja traci osobę, na rzecz której miała w założeniu działać (w tym spełniać świadczenia). Powstaje więc stan, w którym fundacja nie ma komu realizować swojego celu, a beneficjenci – jako kluczowy element struktury – w ogóle nie istnieją. Może to prowadzić do sporów sądowych, ingerencji organu nadzoru (sądu rejestrowego) i w skrajnych przypadkach nawet do likwidacji fundacji. 

Paraliż decyzyjny organów fundacji 

Fundator jednoosobowej fundacji rodzinnej ma decydujący wpływ na obsadę organów i treść statutu. Jeśli nie przewidzi w nim mechanizmów działania po swojej śmierci (np. automatycznego powołania beneficjentów zastępczych), organy fundacji mogą znaleźć się w sytuacji, w której brak jest podstawy prawnej do dalszego działania. W praktyce może to oznaczać blokadę wypłat, brak możliwości zarządzania majątkiem czy zawierania umów. 

Groźba likwidacji fundacji 

Zgodnie z ustawą, brak możliwości realizacji celu fundacji rodzinnej może skutkować jej rozwiązaniem. W praktyce oznacza to, że majątek zgromadzony w fundacji – zamiast pozostać pod ochroną i pracować dla rodziny – trafi do likwidacji, co wiąże się z ryzykiem rozproszenia aktywów, strat finansowych i długotrwałych postępowań. 

Ryzyko związane z podziałem mienia po rozwiązaniu fundacji 

Jako jeden z podstawowych wymaganych ustawą rzeczy, które należy uregulować w statucie fundacji rodzinnej są zasady podziału mienia fundacji po jej rozwiązaniu. A co w przypadku, gdy jedynym beneficjentem jest sam fundator, który dodatkowo wskazał, że po zakończeniu bytu fundacji wszystkie aktywa mają trafić z powrotem do niego? W razie śmierci fundatora i rozwiązania fundacji mienie to będzie zapewne dziedziczone na zasadach ogólnych (przy założeniu braku testamentu). Oznaczać to może, że jedna z podstawowych funkcji fundacji rodzinnej, jaką jest sukcesja, w ogóle nie będzie występowała w praktyce. Dodatkowo, bardzo istotne jest, że postępowanie spadkowe w takim przypadku byłoby absurdalnie wręcz skomplikowane (rozwiązanie fundacji następowałoby już po otwarciu spadku). 

Jak się chronić przed takim ryzykiem? 

Najlepsza metodą jest zarazem najlepszą. Otóż, warto wyznaczyć w statucie lub później zgodnie z procedurami określonymi w tym dokumencie – poza samym fundatorem – również co najmniej jednego dodatkowego beneficjenta. Należy podkreślić – na czym nierzadko właśnie zależy fundatorom fundacji jednoosobowych – że pozostali beneficjenci nie muszą mieć automatycznie przyznanych świadczeń, więc ryzyko uszczuplania majątku fundacji w ogóle może nie występować. 

Dodatkowo, warto uregulować w statucie procedury związane z uzyskaniem statusu beneficjentów uprawnionych do udziału w zgromadzeniu beneficjentów. Takie działanie zmniejszy ryzyko paraliżu fundacji związanego z opróżnieniem organów fundacji. 

Ewentualnie, co również jest dopuszczalne, to uregulowanie w statucie mechanizmów wstąpienia do fundacji tzw. beneficjentów zastępczych, tj. takich, którzy status beneficjentów uzyskaliby dopiero z chwilą śmierci fundatora – dotychczasowego jedynego beneficjenta.  

Na koniec warto wskazać, że w zakresie podziału mienia po rozwiązaniu fundacji – jeżeli fundator nie miał kogo desygnować na beneficjentów – można powołać np. instytucję charytatywną jako podmiot, do którego miałoby trafić mienie po rozwiązaniu fundacji z powodu śmierci fundatora – jej jedynego beneficjenta.