Status konsumencki przedsiębiorcy w świetle projektowanych zmian legislacyjnych – propozycje Ministerstwa Sprawiedliwości

W Ministerstwie Sprawiedliwości trwają prace nad projektem nowelizacji przepisów kodeksu cywilnego (k.c.), ustawy o prawach konsumenta (u.p.k.) oraz innych aktów prawnych, której celem jest m.in. doprecyzowanie sytuacji prawnej przedsiębiorców będących osobami fizycznymi w kontekście umów zawieranych na odległość.

Aktualne regulacje i występujące problemy

Zgodnie z aktualnym stanem prawnym, osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą może korzystać z ochrony konsumenckiej w przypadkach, gdy zawierana umowa, choć pozostaje w związku z prowadzoną działalnością, nie ma charakteru zawodowego (art. 385⁵ k.c., art. 556⁴ k.c., art. 7aa u.p.k.). Ustalenie, czy dana czynność ma charakter zawodowy, wymaga obecnie odwołania się do zakresu przedmiotowego działalności określonego dla danej osoby fizycznej w CEIDG, co w praktyce budzi istotne trudności interpretacyjne i prowadzi do rozbieżności orzeczniczych. Przykładowo, jeżeli przedsiębiorca nabywa odkurzacz w celu sprzątania wynajmowanego przez siebie biura, w którym prowadzi biuro rachunkowe, to wówczas nie nabywa on tego odkurzacza jako przedsiębiorca, a jako konsument, ponieważ czynność taka jest związana bezpośrednio z jego działalnością gospodarczą, ale nie ma charakteru zawodowego. Inaczej będzie w przypadku kiedy odkurzacz taki nabywa osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą w zakresie sprzątania biur. Taka czynność jest już nie tylko związana bezpośrednio z prowadzoną przez taką osobę działalnością, ale może mieć również zawodowy charakter. Ocena tego zależy jednak od tego, w jakim celu osoba ta odkurzacz nabywa, ponieważ może on być nabywany przez tę osobę do sprzątania jej domu, a nie w celu wykonywania działalności gospodarczej. Z powyższego wynika, że obecnie przepisy dotyczące tego, kiedy osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą zawiera umowę jako przedsiębiorca, a kiedy jako konsument, nie są jednoznaczne, a w praktyce niekiedy trudno jest rozstrzygnąć, czy zakup ma charakter zawodowy, np. analizując kody PKD.

Propozycje Ministerstwa

W odpowiedzi na te problemy Ministerstwo proponuje, aby przedsiębiorcy – osoby fizyczne – w przypadku umów zawieranych na odległość, składali jednoznaczne oświadczenie o zawodowym charakterze czynności prawnej oraz jej bezpośrednim związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Złożenie takiego oświadczenia skutkować będzie wyłączeniem stosowania wobec nich reżimu ochrony konsumenckiej.

Projektowane zmiany mają zostać implementowane do przepisów dotyczących klauzul abuzywnych oraz rękojmi w k.c., jak również do przepisów ogólnych u.p.k. Intencją ustawodawcy jest wzmocnienie pewności prawa w relacjach B2B, w szczególności w sektorze e-commerce w odniesieniu do umów zawieranych na odległość, gdzie dochodzi do częstych sytuacji, w których jednoosobowi przedsiębiorcy występują de facto jako konsumenci, zaś druga strona umowy nie jest w stanie obiektywnie zweryfikować zawodowego charakteru nabycia.

Przewidywane skutki wprowadzonych regulacji

Z punktu widzenia praktyki obrotu, zaproponowany mechanizm może przyczynić się do ograniczenia sporów interpretacyjnych i uproszczenia procesu transakcyjnego. Jednakże brak przewidzianych sankcji za złożenie niezgodnego z rzeczywistością oświadczenia rodzi ryzyko obchodzenia regulacji przez przedsiębiorców, którzy – celem zachowania ochrony konsumenckiej – mogą unikać wskazania zawodowego charakteru umowy. W ocenie Ministerstwa, obowiązujące przepisy prawa karnego (np. art. 286 § 1 k.k. – oszustwo, art. 233 k.k. – fałszywe oświadczenie) oraz regulacje kodeksu cywilnego (art. 415 i n. k.c.) stanowią wystarczające narzędzia do przeciwdziałania takim nadużyciom, wobec czego nie przewiduje się wprowadzenia dodatkowych sankcji w ramach nowelizacji.

Brak zmian na gruncie podatkowym.

Na gruncie podatkowym, projekt nie przewiduje bezpośredniego odniesienia do dokumentowania zawodowego charakteru umowy za pomocą faktury VAT. Resort wskazuje, że wystawienie faktury nie przesądza o statusie strony jako przedsiębiorcy w sensie cywilnoprawnym. Kluczowa pozostaje kompleksowa ocena kontekstu czynności prawnej, nie zaś wyłącznie jej formalne oznaczenie czy cel podatkowy. Powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie m.in. w orzecznictwie TSUE (wyrok z dnia 19 października 2023 r., C-570/21), który uznaje, że status konsumenta należy ustalać na podstawie rzeczywistego związku danej czynności z działalnością zawodową, a nie formalnego statusu strony.

Podsumowanie

Podsumowując, projektowane zmiany zmierzają do uporządkowania i doprecyzowania statusu prawnego przedsiębiorców – osób fizycznych – ale jedynie w zakresie zawierania umów na odległość. Ich skuteczność będzie jednak zależała od praktyki stosowania przepisów, w szczególności od realnej weryfikacji składanych oświadczeń oraz gotowości podmiotów gospodarczych do rezygnacji z ochrony konsumenckiej.