TSUE o odpowiedzialności solidarnej w VAT – wyrok w sprawie Dranken Van Eetvelde NV
W wyroku z dnia 12 grudnia 2024 r. C-331/23 ws. Dranken Van Eetvelde NV, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej potwierdził, że nałożenie odpowiedzialności solidarnej w VAT jest możliwe, jeżeli podatnik wiedział albo powinien był wiedzieć, że uczestniczy w oszustwie podatkowym.
- Stan faktyczny
Sprawa dotyczyła belgijskiej spółki Dranken Van Eetvelde NV (dalej: „Dranken”, „Spółka”). Spółka prowadziła działalność w zakresie sprzedaży hurtowej i detalicznej napojów.
Belgijski organ podatkowy przeprowadził w stosunku do niej dochodzenie dotyczące rozliczenia VAT za rok 2011. Stwierdzono szereg nieprawidłowości, o których poinformowano Spółkę w 2018 roku.
W stosunku do Spółki wydano nakaz zapłaty obejmujący między innymi kwotę z tytułu:
- odpowiedzialności solidarnej,
- grzywny
W toku wcześniejszych postępowań stwierdzono, że Spółka zorganizowała system wystawiania fałszywych faktur, w ramach którego towary wskazane na tych fakturach nie były dostarczane klientom wymienionym na tych fakturach, lecz klientom zobowiązanym do zapłaty podatku, prowadzącym kawiarnie, hotele lub restauracje. Postępowania te doprowadziły do nałożenia na tę spółkę grzywien, które stały się ostateczne.
Spółka wniosła sprzeciw od nakazu zapłaty. W jej ocenie zgodnie z orzecznictwem Trybunału nikt nie może zostać bezwarunkowo pociągnięty do odpowiedzialności za oszustwo innej osoby. Taka odpowiedzialność na zasadzie ryzyka wykraczałaby poza granice tego, co jest konieczne dla ochrony praw skarbu państwa i zwalczania oszustw podatkowych.
Belgijski sąd postanowił zadać pytanie do TSUE czy belgijskie przepisy dotyczące odpowiedzialności solidarnej w VAT są zgodne z zasadą proporcjonalności i Dyrektywą VAT.
2. Orzeczenie TSUE
W swoim wyroku TSUE zauważył, że artykuł 205 dyrektywy VAT zasadniczo pozwala państwom członkowskim na przyjęcie - w celu zapewnienia skutecznego poboru VAT - przepisów, na podstawie których osoba inna niż ta, która jest zwykle zobowiązana do zapłaty tego podatku, będzie solidarnie odpowiedzialna za uiszczenie wspomnianego podatku. Ze względu na to, że tenże art. 205 nie precyzuje jednak ani tego, jakie osoby mogą zostać przez państwa członkowskie wskazane jako dłużnicy solidarni, ani sytuacji, w których takie wskazanie może zostać dokonane, określenie przesłanek i zasad wdrożenia przewidzianej w tym artykule odpowiedzialności solidarnej należy do państw członkowskich z zachowaniem w szczególności zasad pewności prawa i proporcjonalności.
Art. 205 dyrektywy VAT zezwala na to, by państwo członkowskie uznało osobę za solidarnie zobowiązaną do zapłaty VAT, jeżeli w chwili realizowania transakcji na jej korzyść osoba ta wiedziała lub powinna była wiedzieć, że podatek należny z tytułu zrealizowania tej transakcji lub jakiejkolwiek wcześniej lub później zrealizowanej transakcji nie zostanie zapłacony, oraz dopuszcza oparcie się w tym względzie na domniemaniach, pod warunkiem że takie domniemania nie są sformułowane w sposób, który praktycznie uniemożliwia lub nadmiernie utrudnia obalenie ich przez podatnika przeciwdowodem i tym samym skutkuje ustanowieniem systemu opierającego się na odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, wykraczającego poza to, co jest konieczne do ochrony praw skarbu państwa.
Podatnik musi mieć możliwość wykazania, że przedsięwziął wszelkie środki, jakich można od niego racjonalnie wymagać, w celu upewnienia się, że realizowane przez niego transakcje nie stanowią części oszukańczego systemu wystawiania fałszywych faktur.
TSUE skonstatował więc, że art. 205 dyrektywy VAT w związku z zasadą proporcjonalności należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu, który w celu zapewnienia poboru VAT przewiduje odpowiedzialność solidarną na zasadzie ryzyka podatnika innego niż ten, który byłby zwykle zobowiązany do zapłaty tego podatku, jednak bez możliwości dokonania przez właściwy sąd swobodnej oceny na podstawie wkładu poszczególnych osób uczestniczących w oszustwie podatkowym, pod warunkiem że podatnik ten ma możliwość wykazania, że przedsięwziął wszelkie środki, jakich można od niego racjonalnie wymagać, w celu upewnienia się, że realizowane przez niego transakcje nie stanowiły części tego oszustwa.
TSUE stwierdził także, że zgodny z Dyrektywą VAT jest przepis krajowy, który zabrania podatnikowi zobowiązanemu do zapłacenia VAT z tytułu odpowiedzialności solidarnej, prawa do odliczenia VAT przysługującemu podmiotowi zwykle zobowiązanemu do zapłaty VAT.
TSUE przedstawił także pogląd, stosownie do którego zgodne z prawem UE jest kumulatywne nałożenie na podatnika sankcji karnej oraz sankcji administracyjnych o charakterze karnym, nałożonych w odrębnych postępowaniach za czyny tego samego rodzaju, mające jednak miejsce w kolejno następujących latach podatkowych, które są przedmiotem postępowań administracyjnych o charakterze karnym za jeden rok podatkowy i przedmiotem postępowania karnego za inny rok podatkowy.
