Czynności sprawdzające – coraz popularniejszy tryb weryfikacji podatników
W ostatnich latach można zauważyć dynamiczny wzrost wykorzystania czynności sprawdzających jako narzędzia weryfikacji rozliczeń podatkowych przez administrację skarbową. Według danych Ministerstwa Finansów tylko w 2024 roku zakończono 2,4 miliona czynności sprawdzających, które przyniosły 8,6 miliarda złotych dodatkowych wpływów budżetowych. To o ponad 1 miliard zł więcej niż w roku poprzednim.
Dlaczego czynności sprawdzające zyskują na znaczeniu?
Przepisy ordynacji podatkowej, w art. 272 wskazują, że czynności sprawdzające mogą być podejmowane przez organy podatkowe w celu:
- sprawdzenia terminowości składania deklaracji i wpłacania podatków,
- stwierdzanie formalnej poprawności deklaracji,
- ustalenie stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami,
- weryfikacji poniesionych przez podatnika wydatków i uzyskanych przychodów - w zakresie niezbędnym do ujawnienia podstawy opodatkowania z tytułu przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych,
- weryfikacji danych i dokumentów przedstawionych przez podatników dokonujących rejestracji podatkowej,
- weryfikacji danych i dokumentów przedstawionych przez podmioty dokonujące rejestracji dokonujące zgłoszenia rejestracyjnego i zgłoszenia rejestracyjnego uproszczonego na i na podstawie ustawy akcyzowej,
- sprawdzenie spełnienia warunków uprawniających do opodatkowania CIT estońskim.
Czynności sprawdzające są szybsze, mniej sformalizowane i mniej dotkliwe dla podatników niż kontrola podatkowa czy kontrola celno-skarbowa.
Wzrost popularności – przesłanki systemowe i praktyczne
Za coraz częstsze stosowanie czynności sprawdzających odpowiadają:
- rozbudowane systemy analityczne KAS, pozwalające identyfikować potencjalne nieprawidłowości na wczesnym etapie,
- presja fiskalna i potrzeba zwiększenia ściągalności podatków bez wdrażania długotrwałych i kosztownych kontroli,
- zmniejszenie dostępnych zasobów kadrowych do prowadzenia klasycznych kontroli.
W praktyce duże urzędy skarbowe i urzędy celno-skarbowe skupiają się na kontrolach, natomiast pracownicy urzędów skarbowych w większym zakresie realizują czynności sprawdzające.
Zastrzeżenia i wątpliwości
Coraz częściej można zaobserwować pewne nieprawidłowości, które dokonują się przy czynnościach sprawdzających, tj.:
- żądanie dokumentów przekraczających zakres art. 272 Ordynacji podatkowej,
- nieformalne wezwania kierowane e-mailem, bez dowodu doręczenia,
- ustalanie terminów i pouczeń o karach porządkowych, mimo braku potwierdzenia skutecznego doręczenia,
- wykorzystywanie materiału zebranego w ramach czynności sprawdzających w postępowaniach dowodowych w ramach późniejszej kontroli – bez formalnego przejścia w reżim kontroli.
Taka praktyka budzi poważne wątpliwości, co do ochrony praw podatników, w tym prawa do obrony, przejrzystości postępowania oraz pewności prawa.
Podsumowanie
Czynności sprawdzające mają swoje uzasadnienie, szczególnie w zakresie drobnych korekt i wyjaśnień, jednak nie mogą zastępować kontroli podatkowej, jeśli organ zamierza prowadzić działania dowodowe o szerokim zakresie.
Podatnicy powinni jednak dokumentować przebieg korespondencji z organami – szczególnie w przypadku korespondencji e-mailowej, gdzie brak jest skutecznego doręczenia.
W razie naruszeń (np. próba nałożenia kary porządkowej bez doręczenia wezwania) – warto zgłaszać zastrzeżenia formalne i powoływać się na zasadę ochrony praw podatnika oraz art. 122 i 123 Ordynacji podatkowej.
W przypadku wezwań przeanalizować zakres żądanych danych i informacji, czy aby nie przekracza tego trybu i nie będzie stanowił materiału, który zostanie wykorzystany przeciwko nam.
Czynności sprawdzające mają swoją dobrą stronę i przewagę nad bardziej sformalizowanymi kontrolami jednak należy podejść do tej weryfikacji z ostrożnością i rozwagą.
