Jak dochować należytej staranności w relacjach z kontrahentami i odzyskać VAT? Sądy przychylne dla podatników… i krytyczne wobec fiskusa!
Jak dochować należytej staranności w relacjach z kontrahentami i odzyskać VAT? Sądy przychylne dla podatników… i krytyczne wobec fiskusa!
Przez wiele lat podatnicy VAT, którzy nieświadomie uwikłali się w transakcje z kontrahentami nierzetelnie rozliczającymi się ze swoich zobowiązań podatkowych, bezpośrednio lub w ramach całego łańcucha transakcji, ponosili porażki w sporach z fiskusem w walce o odliczenie i zwrot naliczonego podatku VAT w związku z nabyciem towarów i usług.
W wielu sprawach sądy administracyjne stawały po stronie organów podatkowych uznając, że czynności, które podjęli przedsiębiorcy, by upewnić się, że mają do czynienia z rzetelnymi podatnikami nie były wystarczająco wnikliwe, a podatnicy nie zachowali należytej staranności w relacjach z nimi. Koronnym zarzutem był przede wszystkim brak wszechstronnego upewnienia się, czy transakcje, w których uczestniczą nie mają oszukańczego charakteru, a podmiot uwidoczniony na fakturze dokumentującej sprzedaży w istocie jest ich dostawcą – prowadzącym realną działalność gospodarczą. W konsekwencji sądy odmawiały podatnikom prawa do odliczenia VAT z tytułu nabycia towarów i usług od takich podmiotów.
W ostatnim czasie zarówno orzecznictwo polskich sądów administracyjnych, jak i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej zaczyna się kształtować jednak bardziej przychylnie, koncentrując się na realiach obrotu gospodarczego, bez wymagania od podatnika przeprowadzenia „śledztwa” w celu weryfikacji kontrahenta.
Przykładowo w wyroku z dnia 6 lutego 2024 r. sygn. I FSK 452/20 Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił zasadność wnikliwego zbadania, zarówno przez Sąd I instancji, jak i organy podatkowe, jakie czynności podjął podatnik, by zweryfikować swoich kontrahentów. NSA krytycznie oceniając podejście WSA w Gdańsku wskazał w uzasadnieniu przywołanego orzeczenia, iż Sąd zignorował zgromadzony w sprawie materiał dowodowy w zakresie w jakim odnosi się on do transakcji z ww. podmiotami, w przypadku których przedstawione zostały przez skarżącego wydruki z KRS-u, zaświadczeń o nr NIP i REGON oraz deklaracje VAT (…) Sąd w żaden sposób nie odniósł się do tej dokumentacji, przedstawionej odnośnie zachowania należytej staranności przed podjęciem lub w czasie trwania współpracy z ww. kontrahentami (…) Stwierdzone zatem rozbieżności w zapisach KRS pomiędzy dokumentem przedłożonym przez skarżącego a faktyczną reprezentacją kontrahenta w okresie wystawienia przez niego zakwestionowanych faktur, przy niezakwestionowaniu faktu rejestracji tych podmiotów w KRS, nie może per se stanowić o niedochowaniu przez Spółkę należytej staranności kupieckiej, w sytuacji innych aktów tej staranności i okoliczności tych transakcji.
Powyższe stanowisko NSA wskazuje, iż zarówno sądy administracyjne, a już w szczególności organy podatkowe, muszą wnikliwie badać okoliczności konkretnej sprawy i wyczerpująco ocenić zebrany materiał dowodowy, zanim odmówią podatnikowi prawa do odliczenia VAT. Nie mogą skupiać się jedynie na dopełnieniu wymogów formalnych, ale przede wszystkim na tym, czy podatnik w istocie dokonał transakcji, gdyż to jest podstawowym warunkiem zachowania prawa do odliczenia.
Z kolei pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego, iż organy podatkowe nie mogą wymagać od podatnika dokonania kompleksowej i dogłębnej weryfikacji dotyczącej jego dostawcy, przenosząc w ten sposób na tego podatnika spoczywający na nich obowiązek przeprowadzenia działań kontrolnych pozostaje w zgodzie z aktualnym stanowiskiem wyrażanym w orzecznictwie TSUE, m.in. wyroku z 11 stycznia 2024 r. w sprawie C‑537/22.
Z kolei w wyroku WSA we Wrocławiu z 21 grudnia 2023 r. sygn. I SA/Wr 630/22 skład orzekający wyraźnie wskazał, iż Organy podatkowe stawiając tezę o świadomym uczestnictwie podatnika w oszustwie podatkowym zobowiązane są, na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, tezę tę udowodnić. Aby wyprowadzić niekorzystne skutki podatkowe dla podatnika w postaci pozbawienia prawa do odliczenia podatku naliczonego z faktury dokumentującej nabycie towaru, konieczne jest wykazanie, że opisany przebieg transakcji był lub powinien być znany podatnikowi w dacie nabycia towarów i rozliczenia podatku (…) W tym celu niezbędne jest przeanalizowanie prowadzonej przez podatnika działalności gospodarczej i okoliczności w jakich dokonano kwestionowanej przez organ podatkowy dostawy, a następnie ocena czy możliwe było aby nie wiedział o oszukańczym charakterze transakcji, jak bowiem wynika z przywołanego orzecznictwa TSUE, decydujące znaczenia ma świadomość podatnika co do uczestniczenia w oszustwie podatkowym.
Jak zatem wynika z cytowanych wyroków sądów administracyjnych, organy podatkowe muszą w swoich rozstrzygnięciach kierować się przede wszystkim wnikliwie zebranym materiałem dowodowym. Nie mogą dobierać argumentów pod z góry ustaloną tezę o udziale podatnika w oszukańczym procederze, lecz wszechstronnie ocenić konkretne zachowanie przedsiębiorcy w przedstawionych okolicznościach sprawy. Fakt, iż podatnik nie dopełnił wymogów formalnych w sposób satysfakcjonujący dla fiskusa, nie oznacza, że nie przysługuje mu prawo do zwrotu / odliczenia VAT, jeśli nabycie towarów i usług w istocie miało miejsce.
Najnowsze orzecznictwo dostarcza mocnych argumentów podatników walczących o prawo do odzyskania VAT. Warto je zatem na bieżąco śledzić i przedstawiać w toku sporu z organem podatkowym.
#vat #dobrawiara #należytastaranność #nsa #wsa #tsue
