Kara za odstąpienie od umowy przyrzeczonej – jednak bez VAT
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 30 stycznia br, sygn. akt I FSK 1377/21, zaaprobował stanowisko warszawskiego WSA, który uznał, że kwota odstępnego, wypłacanego w przypadku odstąpienia od umowy przyrzeczonej, nie podlega VAT.
Co prawda, jeszcze za wcześnie byśmy mogli zapoznać się z uzasadnieniem wyroku sądu kasacyjnego, niemniej, stan faktyczny dość precyzyjnie przedstawił w swoim – finalnie utrzymanym – wyroku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (III SA/Wa 1107/20).
Skarżąca B. prowadzi działalność gospodarczą w zakresie m. in. kupna i sprzedaży używanych ruchomości, jest też czynnym podatnikiem VAT. Czasami zdarza się, że po zawarciu umowy przedwstępnej, sprzedawca odstępuję od umowy przyrzeczonej, płacąc określoną umownie kwotę odstępnego. Stąd też, pojawiła się wątpliwość, czy odstępne podlega VAT.
Dyrektor Krajowej Informacji skarbowej, literalnie interpretując brzmienie art. 8 ustawy uznał, że jeżeli zaniechanie pewnych czynności za wynagrodzeniem przynosiłoby wymierną korzyść podmiotowi, to wówczas powinno ono być uznane za odpłatą usługę w rozumieniu VAT. Uzasadniając swoje stanowisko, organ wskazał, że odstępne nie może być utożsamiane z odszkodowaniem (które ze swej natury nie podlega VAT). Odszkodowanie bowiem nie jest zapłatą za świadczenie, lecz rekompensatą za poniesioną szkodę. DKIS podkreślił, że jeżeli płatność o charakterze odszkodowawczym nie będzie miała bezpośredniego związku z żadną czynnością mającą charakter świadczenia ze strony podmiotu zobowiązanego, wtedy kwota otrzymanego odszkodowania nie będzie podlegała opodatkowaniu. W analizowanym jednak wypadku, zdaniem organu, odstępne jest wynagrodzeniem za usługę polegającą na zgodzie za odstąpienie od umowy sprzedaży.
Warszawski WSA rozpatrując skargę od powyższej interpretacji wyszedł poza ogólnie przyjęte przez fiskusa założenie, że brzmienie art. 8 ustawy o VAT pozwala na stwierdzenie, że każde świadczenie, które nie jest dostawą towarów, z pewnością jest świadczeniem usług. Przywołują m. in. moją ulubioną sprawę Tolsma (C-16/93), Sąd podkreślił, że abyśmy mogli mówić o usłudze w rozumieniu VAT, musi istnieć bezpośredni związek między zapłaconą kwotą, będącym rzeczywistym wynagrodzeniem za wyodrębnioną usługę świadczoną w ramach stosunku prawnego.
Krytycznie oceniając analizę Dyrektora KIS opartą o kodeks cywilny – tu Sąd bez ogródek uznał taką praktykę za działanie sprzeczne z Dyrektywą VAT, której przepisy muszą być stosowane na terenie Unii Europejskiej jednolicie, a interpretowanie ich w oparciu o przepisy lokalnego prawa cywilnego niweczą taki stan (podobnie TSUE w sprawie C-37/16).
Sąd podkreślił, że odstępne nie stanowi zapłaty za usługę w postaci wyrażenia zgody przez nabywcę na odstąpienie od umowy. Odstąpienie od umowy stanowi realizację uprawnienia przysługującego sprzedawcy i jest czynnością jednostronną. Funkcjonuje więc jako forma rekompensaty za niespełnienie zobowiązania wynikającego z umowy przedwstępnej. Trudno – zdaniem Sądu – mówić w sytuacji odstępnego o zgodnym zakończeniu umowy, skoro nawet nie doszło do jej zawarcia. Nie można też uznać, że odstępne wiąże się bezpośrednio z umową sprzedaży, do której zawarcia nie dochodzi.
W rezultacie, nie można dostrzec świadczenia wzajemnego, wystarczająco bezpośrednio związanego z zapłatą odstępnego – co niweluje możliwość uznania, że kwota ta podlega VAT.
