Odliczenie VAT z transakcji uznanej za nieważną
7 września NSA wydał wyrok, zgodnie z którym pomimo stwierdzenia nieważności transakcji podatnik ma prawo odliczyć podatek VAT.
Sprawa dotyczyła spółki z o.o., która wybudowała budynek na wydzierżawionym gruncie od członków zarządu – małżeństwa będącego jednocześnie udziałowcami spółki. Organy podatkowe wskazały na nieważność zawartej umowy dzierżawy podając przy tym podstawę prawną art. 58 K.C. Jak wskazały organy, celem zawarcia umowy dzierżawy, która była de facto umową z „samym sobą” było osiągnięcie korzyści podatkowej w postaci:
· otrzymanie nienależnego (zdaniem organu) zwrotu podatku VAT przez Spółkę oraz
· brak obowiązku zapłaty podatku VAT z tytułu sprzedaży wybudowanej nieruchomości w przypadku zmiany formy działalności.
Co więcej, Spółka nie posiadała pozwolenia na budowę a jej jedynym prawem wynikającym z umowy jest administrowanie budynkiem. Spółka nie posiadała też wystarczających środków finansowych na wybudowanie budynku – jedynym źródłem finansowania przedmiotowej inwestycji była pożyczka udzielona przez wspólnika Spółki wydzierżawiającego grunt (członka zarządu). Ponadto, odsetki od wspomnianej pożyczki zostały zapłacone od razu od całej kwoty pożyczki, na co zgodził się zarząd Spółki.
Ustalenia organów podatkowych podtrzymał WSA w Gdańsku w wyroku z dnia 5 lutego 2019 r. (sygn. I SA/Gd 1128/18). Sąd orzekł, iż w tej sytuacji doszło do nadużycia prawa. Podjęte czynności oraz stosunki prawne pomiędzy Spółką a członkami zarządu będącymi jednocześnie udziałowcami miały na celu jedynie osiągnięcie korzyści podatkowej, tj. otrzymanie nienależnego zwrotu podatku VAT.
Powyższy wyrok został jednakże uchylony przez NSA dnia 7 września 2023 r. (sygn. akt I FSK 897/19). NSA zarzucił organom podatkowym fakt niezbadania dostatecznie sprawy, tj. m.in. niewykazania czy nieruchomość rzeczywiście była wykorzystywana przez Spółkę do wykonywania działalności gospodarczej. Jak wskazano w wyroku, przesłanka wykorzystania towaru (usługi) do wykonywania czynności opodatkowanej nie musi być spełniona w momencie odliczenia podatku VAT – wystarczy wywiedzenie tego faktu z okoliczności towarzyszących. NSA wskazał także, że Spółka ma prawo do amortyzacji budynku będącego inwestycją w obcy środek trwały. Tym samym w przedmiotowej sprawie nie ma znaczenia brak posiadania pozwolenia na budowę czy też nieważność umowy dzierżawy. W związku z powyższym o opodatkowaniu transakcji nie decydują przepisy K.C. a ekonomiczny aspekt transakcji, tj. czy inwestycja Spółki rzeczywiście posłużyła jej do realizacji czynności opodatkowanych.
Powyższe zagadnienie poruszył także TSUE podkreślając, iż państwa członkowskie posiadają różne systemy prawa prywatnego. W związku z tym, nie jest możliwe uzależnienie prawa do odliczenia VAT od uznania transakcji za pozorna lub nieważną. Rozstrzygając więc podobny spór należy wykazać, iż doszło do zawarcia pozornej transakcji w świetle prawa Unii oraz stanowi ona nadużycie prawa lub oszustwo w zakresie podatku VAT – jeśli została dokonana (Wyrok TSUE z dnia 25 maja 2023 r., C-114/22).
