Skuteczna obrona w toku kontroli w zakresie nieujawnionych źródeł przychodów
Ponosząc znaczący wydatek, np. kupując nieruchomość, samochód czy nawet dokonując przelewu na znaczną kwotę należy liczyć się z ewentualną weryfikacją przez organ podatkowy źródła pochodzenia przychodów, z których został wydatek sfinansowany. W takim przypadku mamy do czynienia z kontrolą w zakresie nieujawnionych źródeł, która zaczyna się od wskazania poniesionego wydatku oraz zweryfikowania jego pokrycia z osiągniętymi przychodami.
Spis treści
- Czym są nieujawnione przychody
- Podatek sankcyjny 75%
- Jak przebiega kontrola – ciężar dowodowy
- Decyzja ustalająca i przedawnienie
- Jak się bronić przed zarzutem nieujawnionych dochodów
- Podsumowanie
Definicję przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzące ze źródeł nieujawnionych możemy odnaleźć w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych (PIT). Cały rozdział 5b odnosi się do tego zagadnienia. Zgodnie z art. 25b ust. 1 PIT są to przychody:
- nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach obejmujące przychody ze źródeł wskazanych przez podatnika, ujawnione w nieprawidłowej wysokości,
- ze źródeł nieujawnionych obejmujące przychody ze źródeł niewskazanych przez podatnika i nieustalonych przez organ podatkowy
– w kwocie odpowiadającej nadwyżce wydatku nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi, uzyskanymi przed poniesieniem tego wydatku.
Co ta definicja w praktyce oznacza? Na przykład, jeżeli podatnik zakupi nieruchomość i wydatek, który z tego tytułu poniósł przekroczy jego przychody to różnica pomiędzy wydatkiem a przychodem może zostać ustalona jako przychód z nieujawnionych źródeł.
Kluczowym w tym przypadku jest więc wydatek, faktyczny wypływ gotówki, zatem zakup nieruchomości na raty (kredyt) nie będzie rodził ryzyka, iż organ będzie weryfikował, czy posiadaliśmy środki finansowe na zakup danej nieruchomości, jeżeli posiadamy środki na bieżącą spłatę rat.
Ustalenie przychodów (dochodów) z nieujawnionych źródeł może dotyczyć osób fizycznych, które nie prowadzą działalność gospodarczej, ale również przedsiębiorców. W tym zakresie w praktyce może spotykać się z zapytaniami ze strony organów podatkowych w zakresie kilkuletnich strat ponoszonych na działalnościach gospodarczych oraz źródła ich pokrycia. Szczególnie w sytuacji, gdy podatnik nie posiada innych źródeł przychodów.
Jeżeli organ podatkowy wyda decyzję ustalającą, w której stwierdzi, że podatnik posiadał przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych to stawka podatkowa od dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów lub nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach wynosi 75% dochodu.
Wyższa stawka tego szczególnego podatku zryczałtowanego jest uzasadniona tym, że obok niego nie wymierza się odsetek za zwłokę w uiszczeniu podatku dochodowego, a także tym, że organ podatkowy ponosi koszty ustalania dochodu. Celem tego podatku jest przede wszystkim zrekompensowanie budżetowi państwa uszczuplenia podatku i odsetek.
Gdy urząd skarbowy wszczyna postępowania w sprawie dochodów podatnika pochodzących ze źródeł nieujawnionych, musi mieć do tego określoną podstawę. Organy podatkowe porównują wartość posiadanego przez podatnika majątku i przychodów za dany okres z wartością wszystkich poniesionych przez niego wydatków.
Dochody nieujawnione stanowią dochody, które pochodzą z określonych źródeł, ale nie zostały ujawnione lub zostały ujawnione w nieprawidłowej wysokości oraz pochodzące ze źródeł nieujawnionych obejmujące przychody ze źródeł niewskazanych przez podatnika i nieustalonych przez organ podatkowy - w kwocie odpowiadającej nadwyżce wydatku nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi, uzyskanymi przed poniesieniem tego wydatku.
Tym samym dla ustalenia wystąpienia nieujawnionego dochodu konieczne jest porównanie kwoty wydatków poczynionych przez podatnika oraz przychodów (dochodów) opodatkowanych lub nieopodatkowanych, uzyskanych przed poniesieniem tych wydatków. Wobec tego, że podstawę opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych stanowi w roku podatkowym przychód odpowiadający kwocie nadwyżki wydatku nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi, wartości te muszą być ustalone precyzyjnie.
Najważniejsze jest posiadanie dowodów i udzielanie wszelkich niezbędnych informacji, które pozwolą ustalić stan faktyczny. Aby organ podatkowy nie miał podstaw do wydania decyzji ustalającej podatnik musi udowodnić, że miał wystarczające środki na zakup wszystkich składników swojego majątku zarówno ze środków pieniężnych opodatkowanych jak i nieopodatkowanych.
W toku sprawy należy udokumentować lub przynajmniej uprawdopodobnić pochodzenie swojego majątku, a także wskazać konkretne źródła, z jakich wydatki zostały opłacone. W toku postępowania ter dwa sformułowania udokumentować i uprawdopodobnić mają istotne znaczenie. Z uwagi na upływ czasu nie można przedstawić dokumentów na wszelkie okoliczności, wówczas uprawdopodobnienie pewnych zdarzeń będzie wystarczające.
Ponieważ zobowiązanie z tytułu nieujawnionych źródeł, powstaje na skutek wydania i doręczenia podatnikowi decyzji w tej sprawie. Podkreślić należy, że w przypadku przychodów z nieujawnionych źródeł najpierw może ewentualnie przedawnić się uprawnienie organu podatkowego do wydania decyzji ustalającej istnienie zobowiązania podatkowego. Samo zobowiązanie z tego tytułu może natomiast przedawnić się wyłącznie w sytuacji, w której w ogóle powstało, czyli tylko w przypadku, gdy organ ustalił je w wydanej decyzji. Bieg terminów przedawnienia należy liczyć osobno dla każdej z przedstawionych sytuacji.
Art. 25c PIT wskazuje, iż obowiązek podatkowy z tytułu przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych powstaje na ostatni dzień roku podatkowego, w którym powstał przychód w kwocie odpowiadającej nadwyżce wydatku nad przychodami (dochodami) opodatkowanymi lub przychodami (dochodami) nieopodatkowanymi.
Art. 68 § 4a Ordynacji podatkowej wskazuje natomiast, że zobowiązanie podatkowe z tytułu opodatkowania przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca, to zobowiązanie została doręczona po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy w tym zakresie.
Powyższe oznacza, że organ podatkowy może wydać i doręczyć decyzję ustalającą w zakresie nieujawnionych źródeł przychodów ustalonych za rok 2023 w terminie do 31.12.2028 r.
W orzecznictwie dotyczącym tzw. nieujawnionych źródeł powszechnie przyjmuje się, że do organu podatkowego należy wykazanie, że poczynione w danym roku podatkowym wydatki i wartość zgromadzonego mienia nie mają pokrycia w uzyskanych i ujawnionych przez podatnika dochodach.
Do podatnika natomiast należy, co do zasady, wykazanie, że wydatki miały pokrycie w mieniu zgromadzonym wcześniej lub też, że w kontrolowanym roku jego dochody były wyższe albo że rzeczywiste wydatki lub wartość zgromadzonego mienia w tym roku jest niższa.
Oznacza to nie tylko prawo podatnika do wykazywania "pokrycia" czynionych przez niego w kontrolowanym okresie wydatków, ale w zasadzie obowiązek współdziałania z organem prowadzącym postępowanie (wyrok NSA: z dnia 6 kwietnia 2017 r., sygn. akt II FSK 680/15).
Na okoliczności te zwrócił uwagę również Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniach do wyroków z dnia 18 lipca 2013 r., o sygn. akt SK 18/09 i z dnia 29 lipca 2014 r., o sygn. akt P 49/13, w postępowaniu dotyczącym nieujawnionych źródeł przychodów istotna jest zasada współdziałania, z której wynika, że organ podatkowy powinien wykazać wysokość poniesionych w danym roku wydatków bądź zgromadzonego mienia, a także wysokość przychodów uprzednio opodatkowanych bądź zwolnionych od opodatkowania, z których wydatki te lub mienie można było sfinansować. Na podatniku natomiast spoczywa obowiązek udowodnienia lub chociaż uprawdopodobnienia, że poniesione przez niego wydatki znajdują pokrycie w określonych źródłach przychodów lub w zgromadzonym mieniu.
W toku prowadzonego postępowania ciężar dowodu w zakresie wykazania przychodów (dochodów) opodatkowanych lub przychodów (dochodów) nieopodatkowanych stanowiących pokrycie wydatku spoczywa na podatniku. W tym zakresie podatnik obowiązany jest udowodnić uzyskanie przychodów (dochodów), a jeśli nie jest możliwe to ich uzyskanie podatnik może uprawdopodobnić.
Do uprawdopodobnienia uzyskania określonych przychodów nie wystarcza jedynie wskazanie, że podatnik w określonych okolicznościach faktycznych mógł uzyskać przysporzenie we wskazywanej wysokości, istotne jest również przedstawienie dodatkowych faktów (okoliczności), a nawet dowodów uwiarygodniających przypuszczenie, że z działalności takiej podatnik rzeczywiście mógł określone dochody uzyskać, że było to prawdopodobne oraz, że dochody (przysporzenia) te zostały opodatkowane lub były wolne od opodatkowania. Co ważne, warunek "uprawdopodobnienia" nie może zostać zrealizowany przez gołosłowne, niepoparte żadną racjonalną argumentacją, poprzez wskazywanie jedynie na pewne możliwości (por. wyroki NSA; z dnia 31 maja 2017 r., sygn. akt II FSK 1030/15, z dnia 23 października 2018 r., sygn. akt II FSK 704/18 oraz z dnia 12 lipca 2018 r., sygn. akt II FSK 2135/16, CBOSA).
Postępowanie dowodowe w sprawie opodatkowania nieujawnionych dochodów wykazuje pewną specyfikę. Zasadniczo, zgodnie z art. 122 Ordynacji podatkowej, organy podatkowe podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym. Jednakże ciężar dowodu w zakresie wykazania przychodów opodatkowanych lub przychodów nieopodatkowanych stanowiących pokrycie wydatku spoczywa na podatniku. Organ jednak zachowuje uprawnienie, a jednocześnie ma obowiązek, oceny dowodów wskazywanych przez podatnika na okoliczność potwierdzenia uzyskania przychodu, zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów, wyrażoną w art. 191 Ordynacji podatkowej.
W postępowaniach z zakresie nieujawnionych źródeł niezwykle ważna jest współpraca z organem, przyjęcie biernej postawy, niedostarczanie dowodów lub brak wyjaśnień będą działały wyłącznie na niekorzyść strony.
W tego typu postępowaniach wydaje się być też bardziej istotna rola pełnomocnika, który ustali strategię obrony, pomoże w ustaleniu faktów, które mają istotne znacznie dla sprawy.
Co do zasady powołując się na to, że pieniądze wydatkowane np. na nieruchomość pochodzą z pożyczki poza bankowej, czy darowizny pamiętać należy, że każdorazowo powinna być terminowo zgłoszona w właściwym urzędzie skarbowym. Powołując się na takie źródła nie zgłoszone możemy narazić się na podatek, który w przypadku pożyczki lub darowizny niezgłoszonej wynosi 20%.
Pamiętać należy, że zaciągnięte pożyczki, lub otrzymane darowizny, jeżeli nie przekroczą kwoty wolnej od podatku, (36 120 zł w przypadku I grupy, np. rodziców), to można uniknąć płacenia podatku od czynności cywilno-prawnych i wówczas nie wymaga ona również zgłoszenia. Tym samym bez konsekwencji podatkowych możemy otrzymać darowiznę czy pożyczkę od rodziców we wskazanej wysokości.
Dla uniknięcia negatywnych konsekwencji, należy każdorazowo zanim poniesiemy znaczny wydatek zastanowić się czy mamy pokrycie w przychodach opodatkowanych lub zwolnionych z opodatkowania i jesteśmy w stanie potwierdzić to dowodami (np. PIT, darowizny, pożyczki, itp.).
Stwierdzenie, iż posiadaliśmy zgromadzone środki pieniężne, ale nie umiemy wskazać źródła ich pochodzenia może rodzić poważne konsekwencje podatkowe. Dlatego jeżeli zainteresował Cię temat lub potrzebujesz wsparcia skontaktuj się z nami.
