Umorzenie udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością – czy warto wprowadzić w umowie spółki taką możliwość? Umorzenie przymusowe i automatyczne [część II]

Umarzanie udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością polega na likwidacji udziałów posiadanych przez jednego lub większą ilość wspólników wskutek czego udziały te przestają istnieć. Rozwiązanie to jest często stosowane jako sposób na obniżenie kapitału zakładowego, wypłatę ze spółki środków albo na „wyjście” wspólnika ze spółki.

Na wstępie należy zauważyć, że wyróżniamy trzy rodzaje umorzenia udziałów:

1. umorzenie dobrowolne – udział jest umarzany za zgodą wspólnika, którego dotyczy, na podstawie uchwały wspólników,
2. umorzenie przymusowe – udział jest umarzany bez zgody wspólnika w przypadkach określonych w umowie spółki, na podstawie uchwały wspólników, 
3. umorzenie automatyczne – udział jest umarzany bez zgody wspólnika w razie wystąpienia konkretnego zdarzenia, opisanego w umowie spółki, bez uchwały wspólników.

Aby umorzenie udziałów w spółce było możliwe, spółka musi być wpisana do KRS oraz umowa spółki musi przewidywać możliwość umorzenia udziałów (należy wprowadzić do umowy spółki odpowiednie postanowienia w tym zakresie).

Umorzenie przymusowe jest to umorzenie udziałów Wspólnika, które następuje bez jego zgody uchwałą wspólników, podjętą w oparciu o przesłanki, które muszą być określone w umowie spółki (art. 199 § 1 KSH). Jeżeli na gruncie umowy spółki nie uregulowano przesłanek i trybu umorzenia przymusowego to wówczas tego typu umorzenie nie może zostać dokonane. Innymi słowy, umowa spółki powinna przewidywać powody uzasadniające przymusowe umorzenie udziałów. Mogą to być zarówno powody dotyczące spółki,  jak i samego wspólnika.

W przypadku umorzenia przymusowego, poza kwestią uregulowania trybu i przesłanek takiego umorzenia, istotne jest również określenie w umowie spółki wysokości wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi w przypadku tego typu umorzenia. Zasadą jest, że umorzenie przymusowe następuje za wynagrodzeniem. Jedynie za zgodą wspólnika umorzenie udziału może nastąpić bez wynagrodzenia. Niezależnie od zasad wypłaty wynagrodzenia za przymusowe umorzenie udziału określonych w umowie spółki lub jeżeli kwestia ta w ogóle nie została w umowie uregulowana, wynagrodzenie nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników (taki wymóg nakłada na spółkę przepis art. 199 § 2 KSH).

Uchwała zgromadzenia wspólników dotycząca przymusowego umorzenia, tak jak w przypadku umorzenia dobrowolnego powinna określać w szczególności podstawę prawną umorzenia i wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział. Dodatkowo uchwała taka musi zawierać uzasadnienie tj. wyjaśniać, dlaczego doszło do umorzenia przymusowego udziałów wspólnika.

Sytuacje, które uzasadniają przymusowe umorzenie udziałów w spółce z o.o. mogą być bardzo różne. Często są to okoliczności dotyczące samego wspólnika i jego działalności w spółce jak wyrządzenie spółce szkody czy też prowadzenie działalności konkurencyjnej wobec spółki. Istotne jest jednak, aby zdarzenia uzasadniające podjęcie uchwały o umorzeniu udziałów wspólnika były określone w umowie spółki konkretnie, a nie jedynie w sposób ogólny. Wspólnicy, którzy podejmą decyzje o umorzeniu udziałów wspólnika, nie mogą mieć wątpliwości, że działanie (lub zaniechanie) takiego wspólnika stanowi przesłankę do przymusowego umorzenia jego udziałów.

Natomiast umorzenie automatyczne to umorzenie, które następuje w przypadku ziszczenia się określonego zdarzenia, wskazanego w umowie spółki, jako podstawa umorzenia automatycznego bez konieczności powzięcia uchwały wspólników (art. 199 § 4 KSH).

Typowym zdarzeniem będącym podstawą automatycznego umorzenia udziałów może być śmierć jednego ze wspólników z jednoczesnym postanowieniem, że spadkobiercy wspólnika nie przystępują do spółki po jego śmierci. W takim wypadku śmierć wspólnika jest zdarzeniem powodującym automatyczne umorzenie udziałów, nie wymagające podejmowania przez wspólników uchwały w tym przedmiocie.

Tak jak w przypadku umorzenia przymusowego, umorzenie automatyczne musi być uregulowane w umowie spółki, gdzie musi być wskazane zdarzenie, którego wystąpienie powoduje automatyczne umorzenie udziału danego wspólnika oraz wynagrodzenie należne za umorzony udział. Tak jak w przypadku umorzenia przymusowego w żadnym przypadku wynagrodzenie za umorzone udziały nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto, wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy, pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników.

W przypadku ziszczenia się zdarzenia, powodującego automatyczne umorzenie udziałów, zarząd powinien niezwłocznie podjąć uchwałę o obniżeniu kapitału zakładowego, chyba że umorzenie następuje z czystego zysku, które nie wymaga obniżenia kapitału zakładowego. W razie umorzenia wymagającego obniżenia kapitału zakładowego, umorzenie następuje z chwilą obniżenia kapitału zakładowego. Dodatkowo, w sytuacji kiedy umorzenie udziałów następuje poprzez obniżenie kapitału zakładowego, umorzenie takie wymaga przeprowadzenia tzw. postępowania konwokacyjnego, tj. ogłoszenia o obniżeniu kapitału zakładowego spółki oraz wezwania wierzycieli do wniesienia sprzeciwu wobec obniżenia w terminie 3 miesięcy od publikacji ogłoszenia. Wówczas obniżenie kapitału zakładowego, a w konsekwencji umorzenie udziałów następuje dopiero po zakończeniu postępowania konwokacyjnego.

Udziały mogą być również umorzone bez obniżania kapitału zakładowego z tzw. czystego zysku spółki, jeżeli taki zysk został wypracowany. Wówczas umorzenie udziałów następuje z chwilą powzięcia uchwały zgromadzenia wspólników (umorzenie dobrowolne i przymusowe, przy czym w przypadku umorzenia dobrowolnego musi zaistnieć jeszcze skutek w postaci nabycia udziałów od wspólnika tj. przejście ich własności na spółkę) lub z chwilą ziszczenia się określonego zdarzenia (umorzenie automatyczne).

W razie umorzenia wymagającego obniżenia kapitału zakładowego, umorzenie następuje z chwilą obniżenia kapitału zakładowego.

Co do umorzenia przymusowego to w mojej ocenie warto zastanowić się przed założeniem spółki (lub też w trakcie jej trwania, w szczególności jeżeli zmieniły się okoliczności jej prowadzenia lub osoby wspólników) czy nie wprowadzić mechanizmów pozwalających wspólnikom na wykluczenie ze spółki wspólnika, który zachował się w sposób nielojalny. Jednym z takich mechanizmów może być właśnie wprowadzenie możliwości podjęcia uchwały o przymusowym umorzeniu udziałów. Podobnie jest z umorzeniem automatycznym, aczkolwiek należy pamiętać, że w przypadku umorzenia automatycznego, następuje ono z momentem nastąpienia określonego zdarzenia. Zatem wspólnicy nie podejmują każdorazowo decyzji o takim umorzeniu (biorąc pod uwagę zaistniałe okoliczności) jak przy umorzeniu przymusowym.

#umorzenie udziałów w spółce z o.o. #umorzenie przymusowe #umorzenie automatyczne #postanowienia umowy spółki z o.o.