Wywłaszczenie a VAT
Wywłaszczenie jest ostatnio, niestety, dość częstym tematem publikacji. Dlaczego niestety? Dlatego, że pozbawianie kogoś własności, jedynie w zamian za „odszkodowanie”, nie powinno zdarzać się zbyt często, a jednak.
Postępowanie administracyjne w zakresie wywłaszczenia wiąże się też z problematyką VAT.
Czy odszkodowanie z tytułu wywłaszczenia podlega opodatkowaniu VAT?
Jak to często była, nie mamy tutaj prostej odpowiedzi. Wszystko bowiem zależy od okoliczności. Ostatnio, reprezentując naszego Klienta, przekonaliśmy WSA w Gdańsku, że aby ustalić, czy dane wywłaszczenie podlega VAT konieczne jest zweryfikowanie statusu właściciela. Innymi słowy, trzeba ustalić, czy właściciel – ekonomicznie „sprzedając” grunt działa, czy też nie działa jako podatnik VAT (szerzej o tym Adrian Kęmpiński, pełnomocnik w sprawie I SA/Gd 174/24 – link).
Kiedy „ktoś” jest podatnikiem VAT?
Dyrektywa VAT w swoim art. 9 ust. 1, dość lakonicznie wskazuje, że podatnikiem, jest każda osoba prowadząca samodzielnie w dowolnym miejscu jakąkolwiek działalność gospodarczą, bez względu na cel czy rezultaty takiej działalności. Z kolei, działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, włącznie z górnictwem, działalnością rolniczą i wykonywaniem wolnych zawodów lub uznanych za takie. Za działalność gospodarczą uznaje się w szczególności wykorzystywanie, w sposób ciągły, majątku rzeczowego lub wartości niematerialnych w celu uzyskania z tego tytułu dochodu.
Warto zwrócić uwagę, że ani jeden fragment powyżej definicji nie jest zbędny, niepotrzebny. Definiując zarówno „podatnika”, jak też „działalność gospodarczą” musimy mieć na względzie całe brzmienie art. 9 ust. 1. Obecnie, definicja działalności gospodarczej zawarta w polskiej ustawie o VAT (art. 15 ust. 2) stanowi pełną implementację wzorca unijnego.
Dla WSA w Gdańsku, „sprzedaż” w ramach wywłaszczenia gruntu nie powinna być uznana za dokonaną przez osobę posiadającą status podatnika VAT wówczas, gdy sprzedawca nie wykonywał czynności charakterystycznych dla obrotu profesjonalnego – uzbrojenie terenu, wydzielenie dróg, działania marketingowe itp.
Analizując stan faktyczny – a więc osobę naszego Klienta, która wiele lat temu wykorzystywała nieruchomości w celach rolniczych, ale już takiej działalności nie prowadzi, Sąd skrytykował działania Dyrektora KIS wskazując, że „Interpretacja art. 15 ust. 2 ustawy o VAT nie może bowiem prowadzić do sytuacji, że rolnik podejmując w ramach zarządu majątkiem prywatnym czynności, które skutkują uzyskiwaniem przez niego przychodów będzie zawsze traktowany jako osoba prowadząca działalność gospodarczą (nawet gdy ze tanu faktycznego sprawy, jak w sprawie niniejszej, jednoznacznie wynika, że powyższe działania dotyczą zarządu majątkiem prywatnym), a do takiej interpretacji sprowadza się argumentacja organu, skoro dzierżawa gruntu z uwagi na specyfikę działalności rolnej, jest z reguły zawierana na kilka lat”. Podkreślić przy tym trzeba zawiłości stanu faktycznego – działki były przez Klienta wydzierżawiane, znacznie poniżej wartości rynkowej, aby tylko nie stały odłogiem. Z tego powodu, dla Sądu, nie był to przejaw „działalności gospodarczej” (chyba trochę przez analogię do sytuacji dowozu dzieci do szkół, basenów itp. – przykładowo wyrok I SA/Go 60/22).
I wjeżdża TSUE cały na biało
Pomimo wniosku o zawieszenie postępowania, gdański WSA postanowił rozpatrzyć sprawę co do istoty. I jak to często bywa, 9 dni po ogłoszeniu wyroku, TSUE również pochylił się nad sprawą wywłaszczenia – C-182/23, Makowit.
Tym razem, sprawa dotyczyła rolnika, który hoduje krowy, produkuje mleko i zdecydował się na rejestrację dla potrzeb podatku jako podatnik VAT czynny. W 2015 r. nabywa nieruchomości (bez VAT). Lokalny wojewoda po 2 latach dokonuje wywłaszczenia części działek. Pojawia się więc ponownie pytanie, czy odszkodowanie wypłacone przez wojewodę będzie podlegało VAT.
Trybunał, powołując się na całą listę poprzednich orzeczeń, wskazuje, że przy odszkodowaniu z tytułu „sprzedaży” – wywłaszczenia, konieczne będzie rozliczenie VAT, jeżeli między innymi – cóż za zaskoczenie – „sprzedawca” działał jako podatnik. A ta sytuacja ma miejsce zasadniczo wtedy, gdy „sprzedaż” realizowana jest w ramach swojej działalności, przez co rozumieć należy, że podatnik przenosi własność nieruchomości wykorzystywanej do tej szeroko rozumianej działalności gospodarczej (pkt 35 uzasadnienia).
W rezultacie, Trybunał uznaje, że w przypadku naszego rolnika, wywłaszczenie będzie podlegać VAT.
Muszę przyznać, że reakcja wielu „autorów podatkowych” na wyrok w sprawie Makowit trochę mnie zasmuciła. Klikbajtowe hasła pod tytułem „wywłaszczenie podlega VAT!” świadczyły chyba o zbyt napiętym kalendarzu i skromnej ilości czasu na wczytanie się z tok rozumowania TSUE.
Poza cytowanym powyżej pkt 35, chciałbym zwrócić uwagę jeszcze na jeden fragment uzasadnienia.
„40. W przypadku gdyby sąd odsyłający stwierdził, że transakcja będąca przedmiotem postępowania głównego została dokonana przez J.S. w ramach zarządzania częścią jego majątku, która nie jest przeznaczona do prowadzenia działalności rolniczej, należałoby uznać, że J.S. nie działał w charakterze podatnika i że transakcja ta nie podlega opodatkowaniu VAT”.
Tak więc,Moi Drodzy, nihil novi sub sole.
