Usługi Płatnicze – czy każdy podmiot dokonujący lub obsługujący płatności podlega przepisom ustawy o usługach płatniczych i wymaga wpisu do rejestru KNF?
W pierwszej kolejności należy wskazać, że rozwiązania ujęte w ustawie z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 30 ze zm., dalej jako: „ustawa o usługach płatniczych”) mają na celu unormowanie sposobu świadczenia usług płatniczych (dotychczas świadczonych głównie przez Banki na podstawie ustawy prawo bankowe) oraz uregulowanie działalności polegającej na świadczeniu usług płatniczych w taki sposób, aby zapewniło to harmonizację świadczenia tych usług w całej Unii Europejskiej, w celu wypełnienia ustaleń dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego zmieniającej dyrektywy 97/7/WE, 2002/65/WE, 2005/60/WE i 2006/48/WE i uchylającej dyrektywę 97/5/WE (dyrektywa PSD), będącej dyrektywą tzw. pełnej harmonizacji. Głównym postulatem tej ustawy jest usunięcie barier dla realizacji usług płatniczych, również transgranicznie, zwiększenie konkurencji między podmiotami świadczącymi usługi płatnicze, zwiększenie zaufania konsumentów do nowoczesnych instrumentów płatniczych i pełna harmonizacja na terenie Unii Europejskiej przepisów prawnych dotyczących usług płatniczych. Regulacje mają na celu również zwiększenie wykorzystania obrotu bezgotówkowego oraz wprowadzenie nadzoru nad dostawcami usług płatniczych, co w efekcie ma spowodować zwiększenie bezpieczeństwa środków finansowych powierzanych dostawcom usług płatniczych. Celem dyrektywy, jak również ustawy, jest zwiększenie bezpieczeństwa środków finansowych powierzanych dostawcom usług płatniczych oraz zwiększenie konkurencji na rynku usług płatniczych (tak uzasadnienie do ustawy o usługach płatniczych, https://orka.sejm.gov.pl>4217-uzasadnienie)
Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu ustawy o usługach płatniczych „Przepisy projektu dotyczą w szczególności działalności prowadzonej przez banki, podmioty powołane do życia niniejszą ustawą (instytucje płatnicze, biura usług płatniczych), agentów rozliczeniowych, integratorów płatności internetowych, przedsiębiorców telekomunikacyjnych oraz przez podmioty, które specjalizują się w usługach przyjmowania płatności za rachunki oraz w usługach przekazywania płatności bez tworzenia rachunków rozliczeniowych” (uzasadnienie do ustawy o usługach płatniczych, https://orka.sejm.gov.pl>4217-uzasadnienie).
Co natomiast z platformami zakupowymi (lub innymi), które pośrednio uczestniczą w przepływie płatności pomiędzy klientami sklepów a samymi sklepami? Czy podmioty prowadzące te platformy również można uznać za podmioty świadczące usługi płatnicze?
Przez usługi płatnicze w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o usługach płatniczych rozumie się działalność polegającą na:
1) przyjmowaniu wpłat gotówki i dokonywaniu wypłat gotówki z rachunku płatniczego oraz wszelkie działania niezbędne do prowadzenia rachunku;
2) wykonywaniu transakcji płatniczych, w tym transferu środków pieniężnych na rachunek płatniczy u dostawcy użytkownika lub u innego dostawcy:
- a) przez wykonywanie usług polecenia zapłaty, w tym jednorazowych poleceń zapłaty,
- b) przy użyciu karty płatniczej lub podobnego instrumentu płatniczego,
- c) przez wykonywanie usług polecenia przelewu, w tym stałych zleceń;
3) wykonywaniu transakcji płatniczych wymienionych w pkt 2, w ciężar środków pieniężnych udostępnionych użytkownikowi z tytułu kredytu, a w przypadku instytucji płatniczej lub instytucji pieniądza elektronicznego - kredytu, o którym mowa w art. 74 ust. 3 lub art. 132j ust. 3;
4) wydawaniu instrumentów płatniczych;
5) umożliwianiu akceptowania instrumentów płatniczych oraz wykonywania transakcji płatniczych, zainicjowanych instrumentem płatniczym płatnika przez akceptanta lub za jego pośrednictwem, polegających w szczególności na obsłudze autoryzacji, przesyłaniu do wydawcy instrumentu płatniczego lub systemów płatności zleceń płatniczych płatnika lub akceptanta, mających na celu przekazanie akceptantowi należnych mu środków, z wyłączeniem czynności polegających na rozliczaniu i rozrachunku tych transakcji w ramach systemu płatności w rozumieniu ustawy o ostateczności rozrachunku (acquiring);
6) świadczeniu usługi przekazu pieniężnego;
7) świadczeniu usługi inicjowania transakcji płatniczej;
8) świadczeniu usługi dostępu do informacji o rachunku.
Zakres przedmiotowy ustawy o usługach płatniczych został zatem określony przez wprowadzenie katalogu usług płatniczych. Katalog ten swoim zakresem obejmuje tradycyjne usługi płatnicze, takie jak: prowadzenie rachunku płatniczego, w tym przyjmowanie wpłat gotówki i dokonywanie wypłat gotówki, dokonywanie transakcji płatniczych, tj. przelewów, zleceń stałych, poleceń zapłaty (także paneuropejskie polecenia zapłaty), rozliczeń operacji instrumentami płatniczymi oraz dokonywanie przekazów pieniężnych. Ponadto przepisy ustawy o usługach płatniczych dotyczą płatności przekazywanych przedsiębiorcom telekomunikacyjnym, będących pośrednikiem między użytkownikiem zlecającym transakcję płatniczą a odbiorcą, w przypadku gdy transakcja płatnicza jest wykonana przy użyciu urządzenia telekomunikacyjnego, cyfrowego lub informatycznego.
Jednocześnie na potrzeby zrozumienia cytowanego wyżej przepisu ustawy o usługach płatniczych należy wskazać, że:
- definicja legalna terminu „dostawca” nie została sformułowana we ww. ustawie (w art. 2 gdzie zawarto definicje) natomiast z treści samej ustawy wynika (art. 4.), że jest to podmiot świadczący usługi płatnicze;
- transakcja płatnicza – jest to zainicjowana przez płatnika lub odbiorcę wpłata, transfer lub wypłata środków pieniężnych;
- użytkownik - osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, korzystająca z usług płatniczych w charakterze płatnika lub odbiorcy;
- płatnik - osobę fizyczną, osobę prawną oraz jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, składającą zlecenie płatnicze;
- odbiorca - osobę fizyczną, osobę prawną oraz jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, będącą odbiorcą środków pieniężnych stanowiących przedmiot transakcji płatniczej;
- rachunek płatniczy - rachunek prowadzony dla jednego lub większej liczby użytkowników służący do wykonywania transakcji płatniczych, przy czym przez rachunek płatniczy rozumie się także rachunek bankowy oraz rachunek członka spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, jeżeli rachunki te służą do wykonywania transakcji płatniczych;
- zlecenie płatnicze - oświadczenie płatnika lub odbiorcy skierowane do jego dostawcy zawierające polecenie wykonania transakcji płatniczej.
- Usługa inicjowania transakcji płatniczej oznacza usługę polegającą na zainicjowaniu zlecenia płatniczego przez dostawcę świadczącego usługę inicjowania transakcji płatniczej na wniosek użytkownika z rachunku płatniczego użytkownika prowadzonego przez innego dostawcę.
- Polecenie przelewu oznacza usługę płatniczą polegającą na uznaniu rachunku płatniczego odbiorcy, w przypadku gdy transakcja płatnicza z rachunku płatniczego płatnika jest dokonywana przez dostawcę usług płatniczych prowadzącego rachunek płatniczy płatnika na podstawie dyspozycji udzielonej przez płatnika.
- Polecenie zapłaty oznacza usługę płatniczą polegającą na obciążeniu określoną kwotą rachunku płatniczego płatnika na skutek transakcji płatniczej zainicjowanej przez odbiorcę, dokonywanej na podstawie zgody, której płatnik udzielił odbiorcy, dostawcy odbiorcy lub dostawcy płatnika.
- Usługa przekazu pieniężnego oznacza usługę płatniczą świadczoną bez pośrednictwa rachunku płatniczego prowadzonego dla płatnika, polegającą na transferze do odbiorcy lub do innego dostawcy przyjmującego środki pieniężne dla odbiorcy środków pieniężnych otrzymanych od płatnika lub polegającą na przyjęciu środków pieniężnych dla odbiorcy i ich udostępnieniu odbiorcy.
Jak wskazuje się w literaturze istnieje alternatywna dla banków grupa dostawców usług płatniczych, która jest bardzo zróżnicowana i obejmuje podmioty współpracujące z bankami oraz konkurujące z nimi, które w zróżnicowanym stopniu angażują się w poszczególne fazy procesu płatności. Bank Rozrachunków Międzynarodowych podzielił je na cztery grupy (Bank for International Settlements, 2014, s. 9):
- front-end providers – bezpośrednio obsługują użytkowników płatności, biorą udział w fazie przedtransakcyjnej, inicjacji płatności (konkurują z bankami w zakresie interfejsów) i potransakcyjnej; zwykle nie uczestniczą bezpośrednio w fazie rozliczenia i rozrachunku (współpracują w tym zakresie z bankami). Są to m.in. instytucje płatnicze oraz instytucje pieniądza elektronicznego w UE, agenci rozliczeniowi (aquirers), mobilne portfele, serwisy płatności wirtualnych,
- back-end providers – współpracują z bankami, dostarczając im wyspecjalizowanych usług związanych z przetwarzaniem płatności (często na zasadach outsourcingu). Są to m.in. dostawcy usług IT, firmy zajmujące się zarządzaniem danymi, ich bezpieczeństwem itp.,
- operatorzy infrastruktury płatności – zajmują się rozliczeniem i rozrachunkiem płatności (zwłaszcza dokonywanych przy użyciu kart płatniczych). Współpracują z bankami, często są z nimi powiązane kapitałowo (np. Visa czy Mastercard),
- end-to-end providers – obsługują wszystkie fazy procesu płatności, konkurują i/lub współpracują z bankami, oferują usługi oparte na usługach płatniczych banków lub zastępujące je. Są to np. PayPal, Alipay czy podmioty obsługujące przekazy pieniężne.
W tym miejscu należy wskazać, że ustawa o usługach płatniczych zawiera szeroki katalog wyłączeń (art. 6). Należy wspomnieć przede wszystkim o braku zastosowania przepisów przedmiotowego projektu m.in. do: transakcji opartych na papierowych dokumentach płatniczych (np. czeki, weksle), transakcji płatniczych dokonywanych wyłącznie za pomocą gotówki (bowiem istnieje już wspólny rynek płatności gotówką), usług świadczonych przez dostawców usług technicznych oraz w sytuacji, gdy zakres udziału świadczenia dostawcy jest szerszy niż samo pośrednictwo w płatności. W tych przypadkach usługi mogą być świadczone przez podmioty niebędące instytucjami płatniczymi bądź też tzw. dostawcami zwolnionymi.
Stosownie do treści przepisu art. 6 ust. 1 pkt 2 ustawy o usługach płatniczych nie stosuje się również do:
2) transakcji płatniczych między płatnikiem a odbiorcą, dokonywanych za pośrednictwem umocowanej osoby wykonującej czynności zmierzające do zawarcia przez płatnika i odbiorcę umowy sprzedaży lub umowy o odpłatne świadczenie usług, lub zawierającej taką umowę, w imieniu lub na rzecz wyłącznie płatnika albo wyłącznie odbiorcy.
W literaturze wskazuje się, że wyłączenie to powinno mieć zastosowanie w przypadku, gdy agenci działają jedynie w imieniu płatnika lub jedynie w imieniu odbiorcy, bez względu na to, czy posiadają środki pieniężne klientów. W przypadku gdy agenci działają w imieniu zarówno płatnika, jak i odbiorcy (np. za pośrednictwem platformy handlu elektronicznego), powinni być wyłączeni jedynie wtedy, gdy w żadnym momencie nie wchodzą oni w posiadanie środków pieniężnych klientów ani nie uzyskują nad tymi środkami kontroli.
Podsumowując powyższe wskazać należy, że to czy platforma dokonująca płatności od klientów na rzecz sklepów internetowych lub dokonująca zwrotów płatności na rzecz takich klientów będzie świadczyła usługi płatnicze w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych w dużej mierze zależy od tego w jaki sposób podmiot prowadzący taką platformę będzie dokonywał przekazywania pieniędzy pomiędzy klientami a sklepami. Zatem każdy przypadek wykonywania czynności, które mogłyby stanowić usługi płatnicze w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych wymaga odrębnej analizy z uwagi na szeroki katalog usług płatniczych, o którym mowa wyżej.
Przykładowo, jeżeli podmiot prowadzący platformę będzie dokonywał takich płatności lub zwrotów z własnego konta rozliczeniowego, w oparciu o umowę z danym sklepem, to nie będzie raczej świadczył usług płatniczych w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych. Natomiast jeżeli dany podmiot dokonywałby przekazywania środków pieniężnych za pomocą platformy internetowej, która działałaby w oparciu o bardziej złożone technicznie schematy (obsługiwałaby np. płatności kartami kredytowymi klientów), będąc niejako pośrednikiem pomiędzy sklepem internetowym a kupującym i w tym zakresie dokonywałby transakcji płatniczych lub przynajmniej je inicjował, to wówczas można by uznać, że podmiot prowadzący taką platformę świadczy usługi płatnicze w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych. W konsekwencji tego podmiot taki powinien złożyć odpowiedni wniosek o wpis do rejestru prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego.
#usługi płatnicze #ustawa o usługach płatniczych #platforma zakupowa #przekazywanie płatności
